Ulica Czerniakowska (dawniej także Sielecka) – ulica położona na Mokotowie i w Śródmieściu, która biegnie od ul. Idzikowskiego do ul. Ludnej.
Ulica obecnie podzielona jest na dwa niezależne odcinki. Odcinek południowy (Idzikowskiego – Łazienkowska) stanowi fragment Wisłostrady oraz drogi krajowej nr 7 i drogi wojewódzkiej nr 724, natomiast odcinek północny (Górnośląska – Ludna) jest ulicą lokalną na terenie Solca.
Historia
.JPG){kind=link}
Kościół św. Antoniego Padewskiego na Czerniakowie, najstarszy obiekt wzdłuż ul. Czerniakowskiej
Ulica Czerniakowska wywodzi się od dawnego traktu do wsi Czerniaków oraz brodu na Wiśle, a później także do kościoła bernardynów w Czerniakowie. Wzdłuż jej skrajnie północnego odcinka płynęła rzeczka Żurawka. W 1770 roku droga została rozdzielona Okopami Lubomirskiego w rejonie Kanału Piaseczyńskiego, a południowa część uzyskała nazwę Sielecka (por. Sielecka). W otoczeniu drogi, szczególnie we wsi Czerniaków, dominowały jedynie drewniane domy o naczółkowych dachach i kolumnowych gankach, jakie były charakterystyczne dla tej okolicy. Działały też dwie karczmy, dziesięć magazynów, cztery browary, młyn i cegielnia, zaś jedyna murowana kamieniczka stała pod numerem 164, a jedna z posiadłości (oznaczona numerem hipotecznym 3007 i zwana "Pasztetem") należała do Hugo Kołłątaja, gdzie podczas Sejmu Czteroletniego obradowała grupa postępowych posłów z tzw. Kuźnicy Kołłątajowskiej.
Duża część zabudowy ulicy została zniszczona podczas powodzi w 1813 roku. W 1820 roku przesunięto Okopy Lubomirskiego w rejon ul. Podchorążych, a u zbiegu z nią wybudowano rogatki czerniakowskie. Później wzdłuż zachodniej pierzei ulicy, w granicy okopów, powstały koszary: kirasjerskie, ułańskie oraz huzarskie. Natomiast w rejonie Kanału Piaseczyńskiego wzniesiono drewniane pawilony koszarowe, w których urządzono Szkołę Pływania Kawalerii. Po 1818 roku wzniesiono wzdłuż drogi sporo nowych domów – w granicach miasta murowanych, a poza nimi drewnianych.
W latach 20. XIX wieku wzniesiono dwa spore zakłady przemysłowe: Rządową Fabrykę Machin przy ul. Solec oraz Rządową Fabrykę Kobierców i Dywanów przy ul. Ludnej, dzięki czemu zaludnienie ulicy ponownie wzrosło. Bliskość rzeki sprzyjało rozwojowi kolejnych przedsiębiorstw i fabryk, z czasem powstały m.in. Warsztaty Żeglugi Parowej Andrzeja Zamoyskiego czy Rosyjsko-Włoskie Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Włóknistych, zaś w 1866 roku założono Towarzystwo Akcyjne Zakładów Przemysłu Budowlanego. Każde z tych przedsiębiorstw zatrudniało po kilkaset osób, powstało też wiele mniejszych zakładów przemysłowych. Kolejnym sporym impulsem dla rozwoju okolicy było wybudowanie w 1886 roku Stacji Pomp Rzecznych Wodociągów Warszawskich, będącej częścią zespołu Filtrów Williama Lindleya.
Sukcesywnie wzrastała również liczba mieszkańców ulicy, szczególnie na odcinku warszawskim, gdzie powstawały kolejne inwestycje, w tym m.in. Gazownia na ul. Ludnej oraz fabryka Lilpop, Rau i Loewenstein, utworzona w miejscu wcześniejszej Rządowej Fabryki Machin. Ludność zamieszkiwała jednak przede wszystkim w prostych domkach lub przepełnionych „koszarowcach”, a kamienice robotnicze z prawdziwego zdarzenia powstały dopiero w 1862 roku (według projektu Henryka Marconiego) i potem w 1881 roku. Kolejne obiekty tego typu były jednak tandetne w wykończeniu, tylko niektóre domy już w XX wieku otrzymały lepszy wystrój, m.in. kamienica nr 208.
Grożącą wylewami Wisłę próbowano okiełznać częściowo regulując jej koryto w latach 1888-1889 oraz sypiąc wał przeciwpowodziowy. W 1891 roku wzdłuż ulicy poprowadzono linię kolejki wilanowskiej. Dało to kolejny impuls do rozwoju, szczególnie odcinkowi znajdującemu się wciąż poza granicami miasta, gdzie do początku XX wieku wciąż budowano jedynie domy drewniane. W 1914 roku zmieniono trasę kolejki wilanowskiej tak, że całkowicie omijała Czerniakowską, jadąc Belwederską i Idzikowskiego. W 1916 roku cała ul. Czerniakowska, wraz z Sielcami i Czerniakowem, znalazła się w granicach Warszawy.
Dnia 19 listopada 1922 roku na całej długości ul. Czerniakowskiej uruchomiona została linia tramwajowa, początkowo kursowały one jedynie do pętli Wójtówka, zlokalizowanej przy ul. Chełmskiej, zaś 24 grudnia skierowano je wydłużoną trasę do Placu Bernardyńskiego – pierwsze tramwaje kursowały na linii 2. Wzrost znaczenia kolei, spadek znaczenia żeglugi rzecznej oraz rosnąca presja urbanistyczna prowadziła do stopniowego odpływu przemysłu z okolic ul. Czerniakowskiej. Dotychczasowe rosyjskie koszary przeszły w ręce Wojska Polskiego, w okolicy zwiększała się też liczba inwestycji, zarówno magistrackich (np. budowa szkoły pod numerem 128) czy kościelnych (budowa klasztoru sióstr nazaretanek z kościołem św. Józefa Oblubieńca NMP). Powstało też kilka nowoczesnych domów czynszowych, rozwinęły się Sielce, jednak Czerniaków wciąż zachowywał swój podmiejski charakter, pomimo rozwijania się Sadyby.
W przededniu wybuchu II wojny światowej ul. Czerniakowska rozpoczynała się na pl. Bernardyńskim, po czym biegła na północ przecinając planowaną aleję na Stadion Olimpijski na Siekierkach, ulice Wolicką, planowaną Loretańską, Teresińską, Chełmską, Kaszubską, Łączną, Podchorążych, planowaną Hołówki, planowaną Łokietka, Nowosielecką, Bartycką, Suligowskiego, 29 Listopada, Szwoleżerów, Łazienkowską, Solec, Przemysłową, Mączną, Fabryczną, Górnośląską, Zagórną, Śniegockiej, Szarą, Wilanowską i Okrąg, by zakończyć się u zbiegu ul. Ludnej z ul. Książęcą. Od 30 lipca 1943 roku do 17 stycznia 1945 Niemcy zmienili nazwę ulicy na Hafenstrasse (Nabrzeżna).
Zniszczona podczas powstania warszawskiego część kamienicy Pracowników Banku Polskiego na rogu ul. Okrąg
Otoczenie ul. Czerniakowskiej uległo znacznym zniszczeniom podczas powstania warszawskiego, szczególnie we wrześniu, kiedy to 14 września na praskim brzegu pojawili się Rosjanie i powstańcy chcieli utrzymać pozycje przy brzegu, aby umożliwić desant. Już 18 września cała ulica znalazła się pod kontrolą hitlerowców, a przy niewielkich próbach desantu cała dzielnica upadła do 23 września. Zniszczona została większość zabudowy, szczególnie w środkowym i północnym odcinku, a w 1946 roku podjęto decyzję o rozbiórce zgliszczy w związku z wytyczaniem planowanego Centralnego Parku Kultury.
Ulica Czerniakowska w rejonie ul. Śniegockiej
Ulica Czerniakowska na wysokości al. ks. J. Stanka
Po wojnie nie odbudowano linii tramwajowej, w zamian uruchomiono w 1946 roku linię autobusową F, w 1947 roku linię linię G, a 21 stycznia 1952 linię trolejbusową 52. Dnia 20 sierpnia 1957 roku linia tramwajowa została ponownie uruchomiona, ale tylko na odcinku od ul. Gagarina do ul. Powsińskiej, którą to ulicą biegła dalej do Wilanowa. Nową trasą pojechały tramwaje linii 16, 33 i 33-bis.
Kiedy w 1971 roku rozpoczęto budowę Wisłostrady, w jej zakres wszedł jedynie południowy odcinek ulicy, między ul. Łazienkowską a ul. Gołkowską. Wraz z budową węzłów Wisłostrady z równocześnie budowaną Trasą Łazienkowską zlikwidowano kilkusetmetrowy odcinek ulicy od ul. Górnośląskiej do ul. Łazienkowskiej, wyburzając zachowaną zabudowę mieszkalną i fabryczną oraz tworząc dwa niezależne odcinki ul. Czerniakowskiej. Dnia 16 września 1973 roku trasę tramwajową skrócono do Sadyby, a 11 listopada 1973 roku doszło do ostatecznej likwidacji tramwajów w ciągu ulicy Czerniakowskiej, ponadto 1 lipca 1973 roku można było ostatni raz pojechać również kursującym tutaj od 1952 roku trolejbusem linii 52. 22 lipca 1974 roku otwarto Wisłostradę i zmodernizowany południowy odcinek ulicy.
W tym samym okresie zabudowę ul. Czerniakowskiej uzupełniły nowe osiedla: Torwar (w rejonie Górnośląskiej), Czerniakowska Wschodnia (między Bartycką a Wolicką), Sielce III (w rejonie Gagarina) oraz Bernardyńska (w rejonie Bernardyńskiej), które znacznie zatarły dawny układ urbanistyczny tej okolicy. W latach 2000-2002 wybudowano ponadto potężny węzeł z Trasą Siekierkowską. W połowie 2013 roku zaproponowano do realizacji trasę tramwajową wzdłuż ulicy z Wilanowa przez Powsińską, Myśliwiecką, Kruczkowskiego i Topiel do Metra Powiśle i następnie przez Wybrzeże Gdańskie, Sanguszki i Konwiktorską do ul. Stawki i ul. Andersa.
Przebieg
Ulica Czerniakowska
Ulica Czerniakowska na wysokości ul. H. Kozłowskiej
.JPG){kind=link}
Węzeł z Trasą Siekierkowską
Ulica rozpoczyna swój bieg na południowym Czerniakowie, od skrzyżowania z Gołkowską, Idzikowskiego i Powsińską, której jest przedłużeniem. Następnie kieruje się na północ przecinając kolejno:
- (wjazd) ul. Bernardyńska / pl. Bernardyński
- (wjazd) ul. F. Batroszka
- (wjazd) ul. H. Kozłowskiej
- (węzeł) al. W. Witosa / al. J. Becka
- (skrzyżowanie) ul. Chełmska
- (wjazd) ul. Kaszubska
- (skrzyżowanie) ul. J. Gagarina / ul. J. Nehru
- (brak wjazdu) ul. Podchorążych
- (wjazd) ul. T. Hołówki
- (skrzyżowanie) ul. Nowosielecka / ul. Bartycka
- (wjazd) ul. A. Suligowskiego
- (wjazd) ul. 29 Listopada
- (skrzyżowanie) ul. Szwoleżerów
- (wjazd) ul. M. Zaruskiego
- (kładka) al. J. Nojiego
- (kładka) ul. J. Kusocińskiego
- (skrzyżowanie) ul. Łazienkowska / ul. Solec
Kapliczka u zbiegu z ul. Chełmską
W tym miejscu kończy się południowy odcinek ul. Czerniakowskiej. Znika ona na kilkaset metrów, podążając śladem nieistniejącego odcinka dawnej ulicy i rozpoczyna się ponownie za Trasą Łazienkowską:
- (skrzyżowanie) ul. Górnośląska
- (skrzyżowanie) ul. Zagórna
- (skrzyżowanie) ul. C. Śniegockiej
- (skrzyżowanie) al. J. Stanka / ul. Okrąg / ul. Wilanowska
Kończy swój bieg na Solcu, na skrzyżowaniu z ul. Ludną.
Obiekty
Zakład sióstr nazaretanek (nr 137)
Pomnik ofiar powstania warszawskiego na Czerniakowie
Przy ul. Czerniakowskiej znajduje się wiele ważnych obiektów:
- róg Idzikowskiego – kamień upamiętniający miejsce, gdzie 18 września 1944 roku hitlerowcy rozstrzelali 40 rannych i chorych powstańców.
- róg Gołkowskiej – krzyż przydrożny
- ul. Czerniakowska 2/4 – kościół św. Jana z Dukli
- ul. Czerniakowska 2/4 – kościół pw. św. Antoniego Padewskiego i zabytkowy zespół klasztorny bernardynów, przed nim, od strony pl. Bernardyńskiego ustawiona jest kapliczka z inskrypcją: Boże niech będzie wola Twoja / święta Maryjo módl się / za nami.
- róg al. Becka – Libretto Park (planowany)
- ul. Czerniakowska 16 – Inspektorat ZUS oraz Centralny Instytut Ochrony Pracy
- ul. Czerniakowska 20a – Przedszkole nr 391
- ul. Czerniakowska 42 – kapliczka z okresu okupacji niemieckiej przed blokiem
- ul. Czerniakowska 44 – kamienica przedwojenna, jej zachodnie skrzydło zostało rozebrane po wojnie w związku z poszerzeniem ulicy Czerniakowskiej.
- ul. Czerniakowska 50a – Przedszkole nr 294
- róg Chełmskiej – kapliczka
- ul. Czerniakowska 81/83 – gmach Centrali CENZIN-u
- ul. Czerniakowska 89/93 – zakłady Wuzetem
- ul. Czerniakowska 99/101 – punktowiec, który w 1962 roku otrzymał nagrodę Mister Warszawy.
- ul. Czerniakowska 100 – Sąd Okręgowy
- ul. Czerniakowska 100b – Biurowiec SGI Baltis (w budowie)
- ul. Czerniakowska 106/124 – Stacja Pomp Rzecznych Wodociągów Warszawskich, w tym także zabytkowa willa dyrektora z zachowaną oryginalną dekoracją werandy.
- ul. Czerniakowska 126a – kamienica Pracowników Stacji Pomp Rzecznych, interesujący przykład warszawskiego modernizmu z lat trzydziestych.
- ul. Czerniakowska 128 – LXXV Liceum Ogólnokształcące im. Jana III Sobieskiego, gimnazjum nr 166 oraz przedszkole nr 23, budynek z lat 20/30-tych.
- ul. Czerniakowska 130/132 – Baraki Straży Miejskiej
- ul. Czerniakowska 137 – Klasztor Sióstr Nazaretanek z kościołem św. Józefa Oblubieńca NMP oraz Prywatne Liceum Ogólnokształcące Sióstr Nazaretanek
- ul. Czerniakowska 141 – budynek mieszkalny, na nim umieszczona jest tablica upamiętniająca miejsce, gdzie 2 sierpnia 1944 roku hitlerowcy rozstrzelali 13 osób.
- ul. Czerniakowska 143 – kamienica przedwojenna
- ul. Czerniakowska 143a – kamienica przedwojenna
- ul. Czerniakowska 147 – kamienica Cz. Jedlińskiego, przedwojenna
- ul. Czerniakowska 149 – kamienica Jana Laskiego, przedwojenna
- ul. Czerniakowska 174 – kamienica J. Gutgelda, przedwojenna, jeden z ciekawszych przykładów modernizmu warszawskiego lat trzydziestych
- ul. Czerniakowska 176 – kamienica J. Gutgelda, przedwojenna
- ul. Czerniakowska 178 – kamienica J. Kisielewskiego i M. Stelmaszczyka, przedwojenna
- ul. Czerniakowska 178a – współczesny budynek mieszkalny, w którym w ostatnich latach życia mieszkał Jan Nowak-Jeziorański, przed budynkiem znajduje się pomnik Jana Nowaka-Jeziorańskiego w formie ławeczki. Budynek mieści także Centrum Informacji im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
- ul. Czerniakowska 205 – kamienica J. Gutgelda, przedwojenna
- ul. Czerniakowska 207 – kamienica przedwojenna
- róg al. ks. Stanka – kamień upamiętniający por. Jerzego Gawina "Słonia"
- róg al. ks. Stanka – pomnik ofiar powstania warszawskiego na Czerniakowie
- róg Wilanowskiej – skwer Mirosława Iringha
- ul. Czerniakowska 231 – Szpital Kliniczny nr 1 im. prof. Witolda Orłowskiego, przedwojenny Gmach Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych.
Obiekty nieistniejące
- róg Chełmskiej – tu znajdowała się "spelunka" U Bandyty, opisywana w utworach Stanisława Grzesiuka
- róg Chełmskiej – zajezdnia autobusowa "Chełmska"
- ul. Czerniakowska 80 – Zakłady Metalurgiczne „L. Kranc i T. Łempicki”
- ul. Czerniakowska 92 – Kamienica Szyi Pasamonika (róg ul. Bartyckiej)
- ul. Czerniakowska 131 – kamienica Wacława Malinowskiego, przedwojenna, wyburzona w 2006 roku, w jej miejscu wybudowano nowy budynek.
- ul. Czerniakowska 160/162 – Warsztaty Żeglugi Parowej
- ul. Czerniakowska 164 – kamienica Scholtzów, najstarsza murowana kamieniczka wzdłuż ulicy, obok niej znajdował się młyn.
- ul. Czerniakowska 177/179 – Rosyjsko-Włoskie Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Włóknistych
- ul. Czerniakowska 180/182 – Zakłady Spółki Akcyjnej Fabryk Metalowych Plewkiewicza
- ul. Czerniakowska 196 – Krajowa Fabryka Konserw
- ul. Czerniakowska 199 – zakłady Citroena
- ul. Czerniakowska 200 – kamienica Pracowników Banku Polskiego, nie istnieje jedynie skrzydło od strony ul. Czerniakowskiej.
- ul. Czerniakowska 202/204 – kamienice "Kooperatywy Banku Handlowego"
- ul. Czerniakowska 205/209 – Fabryka Wyrobów Stolarskich Budowlanych
- ul. Czerniakowska 208 – kamienica secesyjna, z około 1910 roku
- ul. Czerniakowska 219 – Towarzystwo Przytułków Noclegowych i Domów Zarobkowych
Ciekawostki
- W okresie międzywojennym na wschodniej stronie ul. Czerniakowskiej w rejonie Sielc, na południe od ul. Bartyckiej, znajdowały się tzw. Szmuklerze, natomiast po północnej stronie tejże ulicy funkcjonował tzw. Podrapeć.
- Gdzieś w rejonie obecnego budynku nr 131 znajdowała się Tancbuda Towarzystwa Przyjaciół Belwederu, Czerniakowa, Sielc i Siekierek, miejsce rozrywki okolicznej młodzieży, którą opisywał Stanisław Grzesiuk m.in. w ten sposób: Zasadą jest oddawanie partnerki, jeśli ktoś ją odklepuje. Nie oddasz – możesz być pewien, że będzie awantura. Nieoddanie partnerki traktowane jest jak największa obelga. Uważał taki, że został zlekceważonym, że ma się go za nic[1].
- Według jednej z miejskich legend na skrzyżowaniu Czerniakowskiej z Gagarina straszył "Rambo", czyli bezdomny uzbrojony w nóż, polujący na dzieci. Nikt go jednak nigdy nie widział.[2]
- W tym samym bloku co Jan Nowak-Jeziorański mieszkał również Jacek Fedorowicz, który w jednym ze swoich felietonów opisał tabliczkę z nazwą ulicy: gen. Huka-Buby. Jak się okazało, alejka w rejonie budowy przez lata była jednym z ulubionych miejsc przesiadywania mężczyzn w nieokreślonym wieku, lubujących się w napojach wyskokowych, do których zazwyczaj brakuje im dwudziestu groszy. Jak się okazało, jeden z nich nosił w środowisku przezwiska „generał” oraz „Buba”, zaś na nazwisko miał „Huk” (bądź odwrotnie), a po jego śmierci znajomi postanowili upamiętnić jego osobę tablicą[3].
Przypisy
- ↑ Jerzy S. Majewski: Dolny Mokotów, str. 113 [w:] Spacerownik Warszawski 2
- ↑ Kałasznikowy, John Rambo i podziemne miasto – czyli warszawskie mity miejskie, zw.com.pl, 17.03.2008
- ↑ Jacek Fedorowicz: Generał-patron mojej ulicy [w:] Stolica, str. 41, nr 6-7/2012