Pole Elekcyjne

Pole elekcyjne - elekcja Augusta II Mocnego na obrazie Bernardo Belotto

Plan pola elekcyjnego

Pole elekcyjne - elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego na obrazie Bernardo Belotto. Widoczna szopa senatorska i koło rycerskie z chorągwiami województw

Pole elekcyjne na francuskiej mapie z ok. 1790 roku

Pole Elekcyjne - obszar położony na Młynowie na Woli, w rejonie dzisiejszych ulic Obozowej, Młynarskiej i Płockiej. Odbywały się na nim w latach 1575-1764 wolne elekcje królów Polski.

Pierwsza wolna elekcja miała miejsce 5 kwietnia 1573 roku na błoniach wsi Kamion na prawym brzegu Wisły, gdy na króla wybrano Henryka Walezego, który jednak po dwóch latach zbiegł do Francji, gdzie został królem, wystąpiła więc konieczność dokonania kolejnej elekcji.

W związku z tym posłowie i senatorowie musieli ponownie zjechać na sejm elekcyjny już w 1575 roku, by w grudniu wybrać na króla Stefana Batorego. Tym razem elekcja odbyła się już nie na Kamionku, ale na terenach wsi Wielka Wola.

Wolskie pole elekcyjne miało wymiary 140 na 68 metrów, a więc miało powierzchnię niemalże hektara, i podzielone byłe na część senatorską, gdzie mieściła się ich szopa, tzw. szopa senatorska, oraz na poselską pod gołym niebem, czyli tzw. "koło rycerskie". Cały teren otoczony był rowem i wałem, w którym umieszczone były trzy bramy: Wielkopolska, Małopolska którą wchodzili także posłowie z Wołynia i Ukrainy oraz Litewska; senatorowie wchodzili z kolei czwartym wejściem. Wybór nowego króla, czyli elekcja, trwała około 10 tygodni, gdzie pierwsze dwa tygodnie poświęcone były na sejm konwokacyjny, kolejnych sześć na sejm elekcyjny, a ostatnie dwa na sejm koronacyjny. Obrady zaczynały się zawsze nabożeństwem w kościele św. Jana.

W dniu wyboru króla posłowie oraz senatorowie rozjeżdżali się do szlachty rozłożonej na polu elekcyjnym wg województw, gdzie decydowali o wyborze. Ten musiał być jednomyślny. W szopie senatorskiej pozostawał jedynie prymas Polski, które następnie objeżdżał województwa zbierając wyniki, a następnie ogłaszając wszystkim decyzję sejmu. Po zakończeniu elekcji szopę i bramy wjazdowe rozbierano.

W miejscu tym w przyszłości odbyło się jeszcze 9 elekcji, a łącznie było ich 10 spośród wszystkich 12 dokonanych. Jedynie Henryk Walezy oraz August III Sas zostali wybrani na Kamionie. Na polach Woli wybrani zostali: Anna Jagiellonka (1575), Stefan Batory (1576), Zygmunt III Waza (1587), Władysław IV Waza (1632), Jan II Kazimierz Waza (1648), Michał Korybut Wiśniowiecki (1669), Jan III Sobieski (1674), August II Mocny (1697) , dwukrotnie Stanisław Leszczyński (1704 i 1733) oraz Stanisław August Poniatowski (1764).

Główny szlak z Warszawy na pole biegł ul. Senatorską, Elektoralną i Drogą Wolską. W latach 70. XVIII wieku z inicjatywy króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego wytyczono i obsadzono drzewami Drogę Królewską wiodącą z Zamku Ujazdowskiego na pole elekcyjne i wylot z miasta na Poznań omijający główne zabudowania miasta, a kilka lat później otaczając ją we wschodniej części szeregiem gwiaździstych placów połączonych ze sobą drogami tworzących Oś Stanisławowską.

Ta droga na pole elekcyjne wiodła m.in. przez dzisiejszą al. Wyzwolenia, ul. Nowowiejską, ul. Niemcewicza, ul. Prądzyńskiego - część drogi zlikwidowano przy budowie linii kolejowej warszawsko-wiedeńskiej, al. Armii Ludowej, Filtrów i zabudowie Woli. Z ulic i placów powstałych przy tyczeniu osi istnieją obecnie ul. Mokotowska (częściowo), Koszykowa, Polna, Noakowskiego, Marszałkowska (częściowo), al. Szucha, ul. Śniadeckich, pl. Zbawiciela, pl. na Rozdrożu, pl. Unii Lubelskiej i pl. Politechniki.

Elekcje przypieczętowały ważną pozycję Warszawy w Polsce i były kolejnym krokiem do stołeczności miasta, pomimo iż wciąż powtarzały się dawne problemy związane choćby z obowiązkiem kwaterunku, które nie ustępowały nawet regulowane coraz to nowymi przepisami.

Plac Pole Elekcyjne z pomnikiem Electio Viritim

Po rozbiorach Polski teren leżał odłogiem, a później został zabudowany i zostały poprowadzone przez niego ulice. Podczas II wojny światowej zabudowania na terenie dawnego pola elekcyjnego uległy zniszczeniu, jednak w okresie powojennym terenu między ulicami Obozową i Ostroroga nie zabudowano. 19 czerwca 1997 roku wzniesiono tam pomnik Electio Viritim, upamiętniający pole elekcyjne, a 7 października 2010 roku rada miasta nadała temu terenowi nazwę Plac Pole Elekcyjne. Proponowane jest zagospodarowanie terenu poprzez m.in. obłożeniu cokołu pomnika granitem i postawienie na nim rzeźby przestrzennej oraz dziesięciu tablic upamiętniających dziesięciu królów elektów z ich herbami, otaczając plac zielenią. Proponuje się też powstanie w tym miejscu Muzeum Elekcji.

Do pola elekcyjnego i wolnej elekcji nawiązują nazwy ulic Elekcyjnej i Elektoralnej, a nazwa osiedła Koło na Woli to z kolei pamiątka po Kole Rycerskim.