Warszawikia

CZYTAJ WIĘCEJ

Warszawikia
Advertisement
Zakłady Winnica logo

Logo zakładów (patent 1935)

Winnica mapa lata 30

Mapa Winnicy i okolicy z widoczną fabryką chemiczną (lata 30. XX wieku)

Zakłady Winnica reklama 3

Reklama zakładów (1904)

Zakłady Winnica reklama 2

Reklama zakładów (1934)

Zakłady Winnica reklama

Reklama zakładów (1937)

Zakłady Chemiczne w Winnicy – historyczne zakłady chemiczne zlokalizowane w Winnicy na dzisiejszej Białołęce, przy obecnej ul. Leśnej Polanki (do 1954 roku Leśna), działały w miejscu dzisiejszej Szkoły Podstawowej nr 154.

Pierwsza fabryka pod nazwą Towarzystwo Akcyjne Przetworów Chemicznych „Winnica” koło Henrykowa rozpoczęła swoją działalność w 1901 roku[1]. W 1904 roku zatrudniała 50 osób, produkowała farby oraz rozmaite substancje chemiczne (patrz reklama obok)[2], wykonywano farbowanie i druk wyrobów włókienniczych, barwienie skór, futer, słomy, drewna, laku, mydeł, tłuszczów, past obuwiowych, atramentu, spirytusu skażonego, benzyny, mieszanek pędnych[3]. Z fabryką związany był Henryk Stryjewski, właściciel pobliskiej fabryce willi Topolanki[4]. W latach 20. XX wieku przy ul. Dzierzgońskiej powstało kilka domów drewnianych dla pracowników kierownictwa[5] (obecnie otynkowane). Dzięki fabryce oraz pobliskiej garbarni przy ul. Sprawnej okolica rozwinęła się, powstały nowe domy, a ulice wybrukowano.

W późniejszym czasie fabryka została przejęta przez niemiecką Kalle & Co. AG i funkcjonowała jako Kalle & Co. AG Warszawa, produkując barwniki - w 1913 roku ich produkcja wyniosła 400 ton[6]. Zakłady odprowadzały ścieki przemysłowe specjalnie wybudowanym kolektorem wprost do Wisły; w zależności od aktualnie produkowanego barwnika woda w Wiśle była tego koloru. Ścieki miały również różny stopień toksyczności, a niektóre powodowały śnięcie ryb. W pogodne letnie dni wiele osób wędrujących nad Wisłę na opalanie i kąpiel wyłapywało oszołomione ryby i przenosiło je do czystej wody[5].

W 1929 roku na miejscu poprzedniej fabryki powstał nowy zakład, Zakłady Chemiczne w Winnicy (skrótowo Winchem[3]), których twórcą i dyrektorem do wybuchu wojny był doktor Alfred Hirszowski, który prowadził wytwórnię barwników przy Zakładach Włókienniczych Scheiblera i Grohmanna w Łodzi[7].

Wraz z Hirszowskim fabryką zarządzał wspomniany już Henryk Stryjewski. Fabryka zajmowała się produkcją barwników syntetycznych, antrachinonu oraz chemicznych półproduktów. W 1931 roku fabryka posiadała wyłączny monopol na produkcję barwników do polskich wojskowych mundurów khaki[8].

W 1939 roku była zaliczana do najważniejszych firm chemicznych w Polsce, zatrudniała 66 pracowników; w 1938 roku wyprodukowała 392 tony barwników (30% krajowej produkcji[9]). Fabryka posiadała połowę kapitału francuskiego (Cen­trale des Matieres Colorantes; Kuhlman & Co.) i połowę niemieckiego (IG Chemie), w skład jej rady nadzorczej wchodzili Niemcy, Polacy, a także Ludwik Spiess, właściciel pobliskich Zakładów Chemiczno-Technicznych Ludwik Spiess i Syn[8]. W 1937 w ramach akcji rozbudowy armii planowano wyposażyć fabrykę w linię do produkcji trotylu[10].

W okresie wojennej okupacji niemieckiej fabryka nie przerywała działalności, została w całości przejęta w 1941 roku przez Niemców po wykupieniu francuskiej części akcji i działała pod nazwą „Winnicaer Chemische Werke”, podlegając pod niemiecki koncern chemiczny IG Farben[8]. Dyrektorem fabryki został wówczas Hermann Schwab; fabryka zajmowała się wtedy w dalszym ciągu produkcją przede wszystkim barwników, m.in. do mundurów niemieckich; nie zajmowała się produkcją gazów bojowych czy materiałów wybuchowych. W związku z nieopłacalnością produkcji fabrykę zamknięto w 1942 roku, a sprzęt wywieziono do innych fabryk. Tereny fabryki zostały wówczas wynajęte firmie Pharmelia, która na terenie zakładów produkowała lekarstwa. W 1943 roku zmarł były dyrektor fabryki Hirszowski, a od 1944 roku fabryka była zajmowana przez żołnierzy niemieckich[7][8].

12 lutego 1948 roku fabryka została znacjonalizowana, w okresie powojennym prawdopodobnie nie kontynuowała produkcji[11]. Na terenach pofabrycznych w 1966 roku rozpoczęto budowę nowej siedziby Szkoły Podstawowej nr 154, która rozpoczęła tu działalność 13 września 1967 roku i działa tu nieprzerwanie[12].

Przypisy

Advertisement