Rakowiec

Ten artykuł dotyczy osiedla i obszaru MSI. Zobacz też: zespół przystankowy Rakowiec i zajezdnia tramwajowa Rakowiec.

Mapa orientacyjna obszaru

Obszar MSI Rakowiec na tle Ochoty

Rakowiec – osiedle i obszar MSI w dzielnicy Ochota, położony obecnie między ulicami Żwirki i Wigury, Grójecką, Banacha i torami linii radomskiej. Dawna wieś i folwark, historycznie Rakowiec obejmował również dużą część dzisiejszego Wyględowa oraz część Szczęśliwic.

Większość obszaru zajmuje zabudowa spółdzielczego osiedla mieszkaniowego Rakowiec z parkiem Malickiego. W północno-zachodniej części obszaru mieści się osiedle Szosa Krakowska, obok którego znajduje się Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny oraz część kampusu Ochota Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. W południowej części obszaru znajdują się ogródki działkowe Zelmot.

Historia

Przed przyłączeniem do Warszawy

Rakowiec na mapie z 1705 roku

Główne zabudowania folwarku Rakowiec na zdjęciu lotniczym z 1936 roku

Korzenie Rakowca sięgają średniowiecza, był on wówczas wsią szlachecką wydzieloną z Rakowa. W połowie XVIII wieku trafia z rąk księżnej Izabeli Lubomirskiej do szpitala Św. Rocha, którego zarząd w 1761 roku zakłada na uzyskanym terenie folwark Rakowiec.

Tereny folwarku rozciągały się wówczas od dawnej granicy miasta na zachodzie do ob. ul. Boboli na wschodzie oraz od ul. Opaczewskiej na północy aż do okolic ul. Woronicza na południu. Jego najważniejsza zabudowa znajdowała się u styku traktu krakowskiego (ob. ul. Sanocka) i rakowieckiego (ob. ul. Księcia Trojdena).

Trakt krakowski, rozdzielający się dalej na drogi na Kraków oraz na Zbarż (ul. Zbarska) przecinał wówczas na środku tereny folwarku, jednak w latach 1817-1820 przebieg traktu krakowskiego wyprostowano prowadząc szosę krakowską (ul. Grójecka) przez zachodnie pola folwarku w kierunku Okęcia. Stary trakt krakowski (Sanocka) stał się wtedy drogą lokalną dzięki czemu unikano rozjeżdżania pól folwarcznych. Przy skrzyżowaniu traktu rakowieckiego do Mokotowa i szosy krakowskiej (ul. Grójecka i ul. Trojdena) do 1904 roku znajdowała się słynna karczma Pociecha.

Tereny wsi z jej szeregami drewnianych domów znajdowały się z kolei przy obecnych ulicach Pruszkowskiej i Mołdawskiej. W latach 1863-1869 nastąpiło uwłaszczenie folwarku, a w latach 1889-1892 na jego terenie powstał Fort Szcza-M Twierdzy Warszawa.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego (tom 9, 1888) opisuje Rakowiec następująco:

Rakowiec - wieś, folwark i kolonia, powiat warszawski, gmina Pruszków, parafia Służew, odległość 4 wiorsty od Warszawy, na lewo od drogi bitej do Radomia. Ma 545 mórg, kolonia 62 mieszkańców, 241 mórg i 30 mórg włościańskich, wieś z folwarkiem 143 mieszkańców i 5 mórg włościańskich. W 1827 roku było 15 domów, 171 mieszkańców. Istnieje tu fabryka pudrety z odchodów kloacznych. Rakowiec należy do szpitala św. Rocha w Warszawie, który wypuszcza tę posiadłość w dzierżawę. Bliskość miasta ułatwiła zaprowadzenie starannego, intensywnego gospodarstwa. Na polach Rakowca odbywają się często próby narzędzi rolniczych i konkursy.

1 kwietnia 1916 roku Rakowiec został włączony decyzją generał-gubernatora Hansa Hartwiga von Beselera do Warszawy.

Rakowiec jako część miasta

Pozostałości folwarku

Rakowiec na mapie z 1935 roku, znajdującej się na muralu na bloku Mołdawska 5

Po włączeniu do miasta folwark Rakowiec przeszedł w 1920 roku pod zarząd miejski, a od 1926 roku w zarząd Administracji Gospodarstw Rolnych i Leśnych (AGRiL), która prowadziła tu wzorcowe gospodarstwo rolne. Budynki folwarku istniały jeszcze do lat 70. XX wieku. Budynek zarządu folwarku w stylu dworku znajdował się u obecnego zbiegu ulic Trojdena i Pawińskiego, a ośmiomieszkaniowy dom "czworak" z 1917 roku znajdujący się przy skrzyżowaniu ulic Sanockiej i Nowickiego istniał do 1972 roku.

2 października 1921 roku do Rakowca dotarła komunikacja miejska w związku z powstaniem pętli tramwajowej Opaczewska, a w 1923 roku linia tramwajowa została przedłużona do pętli Okęcie. W 1930 roku ruszyła tu istniejąca do wojny zajezdnia tramwajowa Rakowiec. W latach 1932-1934 powstała przechodząca przez Rakowiec brukowana al. Żwirki i Wigury łącząca miasto z lotniskiem na Okęciu.

Osiedle WSM na Rakowcu

Jeden z pierwszych budynków osiedla

Zabudowa osiedla w rejonie ul. Żwirki i Wigury

Wysoka zabudowa osiedla z późniejszego okresu

Park Malickiego

11 grudnia 1921 roku powstała Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa, dla której powstał projekt kolonii robotniczej "Rakowiec". Założeniem WSM była wówczas budowa tanich i funkcjonalnych mieszkań z rozbudowanym zapleczem socjalnym. Projekt osiedla Rakowiec, autorstwa architektów urbanistów Heleny i Szymona Syrkusów z pracowni Praesens oparty był na idei funkcjonalizmu z głównym hasłem "frontem do słońca, a nie do rynsztoka". Były to pierwsze budynki odwrócone do ulicy bokiem, z ogrodzonym terenem zamykanym o godzinie 22, zaprojektowaną zielenią oraz programem rekreacyjno-sportowym - "ogrodem społecznym" z obiektami sportowymi. Koncepcja nawiązywała do koncepcji miast-ogrodów: osiedle miało być samowystarczalne, istniejący staw rybny dostarczać miał ryb, a położone we wschodniej części osiedla działki ziemi o powierzchni jednego ara przypadającego na lokal mieszkalny miały dostarczać mieszkańcom własnych warzyw i owoców; zaprojektowano też warsztaty i sklepy.

Spółdzielnia nabyła w 1930 roku grunty na Rakowcu wzdłuż ul. Pruszkowskiej i rozpoczęła budowę czterech budynków mieszkaniowych, a następnie w 1936 roku wzdłuż ul. Wiślickiej, gdzie stanęły kolejne budynki mieszkaniowe oraz dom społeczny - obecnie część ta zwana jest Starym Rakowcem. Na osiedlu powstały warsztaty i sklep spółdzielczy, a w społecznym domu działał żłobek, przedszkole, lecznica, pralnia, suszarnia, magiel, łaźnia, biblioteka i czytelnia gdzie odbywały się odczyty i wykłady, a w sali widowiskowej organizowano koncerty i wystawy. Organizowane były kolonie i zajęcia dla dzieci i młodzieży, działały kluby hobbystyczne, literackie i artystyczne. Do 1939 roku gotowe było 6 budynków mieszkalnych i dom społeczny. Obecnie są to bloki o adresach Pruszkowska 6, 6a, 6b oraz Wiślicka 2/4/6/8.

W latach powojennych Rakowiec był miejscem intensywnych zmian. Dawny folwark pod zarządem AGRiLu, który pomimo zniszczeń wojennych działał wzorcowo do 1948 roku, zlikwidowano i przekształcono w Państwowe Gospodarstwo Rolne. PGR już w pierwszych latach od przejęcia spuściło do stawu ścieki - pozbawiony trzcin i tataraków staw niszczał do lat 60. XX w.

W latach 1959-68 powstały kolejne etapy osiedla: Rakowiec I, Rakowiec II i Rakowiec III opracowane przez Zasława Malickiego. Jego projekt włączał w swoją strukturę osiedle przedwojenne i kontynuował jego koncepcję. Wraz z domami budowano jednocześnie żłobki, przedszkola, przychodnie zdrowia, szkoły, pawilony handlowo-usługowe, warsztaty, garaże.

• I etap osiedla projektu Oskara Hansena, Zofii Hansen, Zasława Malickiego i Mariana Szymanowskiego przewidziany był na ok. 3 tysiące mieszkańców i otoczony ulicami Trojdena, Żwirki i Wigury, Pruszkowsk, Wiślicką i Pawińskiego,
• II etap znajdujący się w obszarze Pruszkowska–Wiślicka–Pawińskiego–Korotyńskiego–Mołdawska–Racławicka–Żwirki i Wigury włączył jako swoją część przedwojenną (tzw. Stary Rakowiec) z domem i ogrodem społecznym (ob. Park Malickiego ze stawem) przebudowując je i powiększając teren. Dzięki sprzeciwowi Malickiego co do zabudowy stawu i postawienia tam bloku, jego brzegi wyłożono kamieniami polnymi, a dno zalano betonem; jednocześnie powstały budynki na południe od ul. Pruszkowskiej wzdłuż ul. Żwirki i Wigury,
• III etap osiedla (zwany także Osiedlem Gorlicka) objął obszar na południe od etapu II. Wówczas też zabudowę Rakowca uzupełniło 45 bloków z wielkiej płyty o wysokości ponad 8 kondygnacji.

Plan pierwszych budynków osiedla

Plan osiedla Rakowiec I

Plan osiedla Rakowiec II

Plan ogólny osiedla

Makieta osiedla Rakowiec

W latach 60. XX w. obok osiedla Rakowiec powstało również osiedle Szosa Krakowska, które na obszarze MSI Rakowiec znajduje się między ulicami Dickensa, Pawińskiego, Banacha i Grójecką.

Współcześnie

Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny

Centrum Badań Przedklinicznych WUM

W latach 70. XX w. osiedle Stary Rakowiec przeszło generalny remont. Wraz z nim z domu społecznego stopniowo zniknęły pralnia, suszarnia, magiel oraz przedszkole, a wolne powierzchnie przejął rozrastający się Społeczny Dom Kultury, który w późniejszym okresie przyjął nazwę Dom Kultury Rakowiec. W tym okresie również rozpoczęto budowę Centralnego Szpitala Klinicznego Akademii Medycznej przy ul. Banacha, który rozpoczął swoją działalność 14 lipca 1975 roku.

Po 1989 roku wolne przestrzenie, m.in. w rejonie ul. Korotyńskiego zajęły nowe osiedla mieszkaniowe.

Otoczenie

Archiwum Akt Nowych

• Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny,
• Narodowe Archiwum Cyfrowe,
• Archiwum Akt Nowych,
• część kampusu Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego,
• XXI Liceum Ogólnokształcące im. Hugona Kołłątaja,
• zabudowania Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (m.in. Centrum Personalizacji Dokumentów i Zakład Emerytalno-Rentowy),
• przystanek kolejowy Warszawa Rakowiec,
• Dom Kultury Rakowiec,
• ogródki działkowe Zelmot,
• Targowisko Banacha,
• bazar przy Racławickiej,
• plac Pod Skrzydłami,
• pętla tramwajowa Banacha,
• Pomnik Barykada Września,
• Topola Obrońców,
• Kościół Opatrzności Bożej,
• Kościół Zwiastowania Pańskiego.

Źródła

• Historia Rakowca, WSM Rakowiec