Marymont – osiedle położone w granicach dzielnic Bielany i Żoliborz, pomiędzy ul. Podleśną, ul. Wybrzeże Gdyńskie, ul. Potocką, ul. Słowackiego i ul. Marymoncką.
W jego skład wchodzą trzy mniejsze osiedla – obszary Miejskiego Systemu Informacji: Kaskada, Potok i Ruda. Osiedle pomiędzy dwie dzielnice dzieli Trasa Armii Krajowej.
Historia[]
.JPG){kind=link}
Park Kaskada – pozostałość dawnych ogrodów i zwierzyńca
Jeszcze na początku XVII wieku okoliczne tereny zajmowały rozległe lasy dębowe, których pozostałością jest obecny Las Bielański – wchodziły one w skład dóbr wsi Pólków, na ich terenie znajdowała się osada Ruda z folwarkiem kamedułów. Pod koniec XVII wieku znaczna część tych terenów została zakupiona Jana III Sobieskiego z myślą o urządzeniu tutaj jednej z rodzinnych rezydencji. Inicjatorką powstania Marymontu była królowa Marysieńka Sobieska, dla której na wzgórzu w pobliżu skarpy wiślanej powstał pałacyk – pawilon rozrywkowy, otoczony rozległym parkiem z alejkami, stawami (jak np. Staw Marymoncki), strumieniami (jak np. Rudawka) i 600-metrowym kanałem. Pałacyk zwany był z francuska Marie Mont (pol. "Wzgórze Marii"), co z czasem spolszczono na "Marymont". W czasach saskich pałacyk służył jako pawilon myśliwski, a wokół znajdował się tzw. zwierzyniec. Odbywały się tutaj m.in. honorowe pojedynki, jeden z nich odbył 14 maja 1744 roku między Kazimierzem Poniatowskim a Adamem Tarło, a w starciu poległ ten drugi. W wyniku walk na przedpolach Warszawy w 1794 roku Marymont został niemal całkowicie spustoszony.
Po upadku I Rzeczypospolitej Marymont stał się własnością rządu pruskiego, potem zaś Księstwa Warszawskiego i następnie Królestwa Polskiego. W 1816 roku na Marymoncie, w zabudowania dawnego pałacyku otwarty został Instytut Agronomiczny, pierwsza w Polsce uczelnia wyższa z dziedziny rolnictwa, ogrodnictwa, leśnictwa i weterynarii, wobec czego wokół dawnego pałacyku powstały liczne pawilony uczelniane, a okoliczne tereny weszły w skład dóbr uczelnianych. W 1818 roku przez skraj Marymontu przeprowadzono uregulowaną Szosę Zakroczymską, u jej zbiegu z Rudawką znajdowały się młyny oraz karczma, sama Rudawka została zaś skanalizowana w latach 20. XIX wieku. Natomiast we wschodniej części dóbr, w ramach tzw. Rudy Fabrycznej, rozwinęło się kilka zakładów przemysłowych, w tym Rządowa Fabryka Perkali, fabryka zwierciadeł "Sachs, Satzstein i Götzel" czy fabryka wyrobów nożowniczych Karola Bauera, nad Stawem Marymonckim funkcjonowała także wojskowa Szkoła Pływania. W 1828 roku w Marymoncie otwarto zakłady lniane, które następnie przeniesiono do Żyrardowa. W rejonie traktu do Młocin istniała też karczma Bielańska, młyn marymoncki oraz papiernia, istniała też karczma przy szosie bielańskiej.
Szkoła rolnicza funkcjonowała w Marymoncie do 1861 roku i została przeniesiono do Puław, zaś w 1886 roku przez Marymont przeprowadzono główny kolektor ściekowy, który zrzucał zanieczyszczenia do Wisły w rejonie Lasu Bielańskiego. Zabudowa Marymontu rozwijała się powoli, wpływały to głównie rosyjskie obostrzenia, gdyż osada znajdowała się w zasięgu fortów Twierdzy Warszawa. Z tego też powodu domostwa były przede wszystkim drewniane, gdyż z racji sąsiedztwa z rosyjskimi fortyfikacjami obowiązywał zakaz wznoszenia budynków z trwałych materiałów. Marymont był również popularnym kierunkiem wypoczynkowym dla mieszkańców Warszawy, w oparciu o odwiedzających rozwinęły się osady Kaskada ze znaną gospodą "Na Cztery Fajerki" w rejonie Stawów Kellera i Stawu Marymonckiego oraz Potok niemal nad Wisłą, popularny wśród rosyjskich oficerów. Zupełny upadek zaliczyła natomiast Ruda, gdzie zlikwidowano niemal wszystkie zakłady przemysłowe, a liczba stałych mieszkańców spadła do 34 osób. W 1915 roku w dawnym pałacyku powstało schronisko dla nieuleczalnie chorych, prowadzone przez księży marianów, przy którym działała kaplica – z niej czasem rozwinął w kościół parafialny.
.JPG){kind=link}
Fragment najstarszej zabudowy Marymontu – ul. Kolektorska
W kwietniu 1916 roku Marymont został przyłączony do Warszawy, wobec czego przystąpiono od razu do jego regulacji – w 1917 roku naniesiono na plany wszystkie ulice z nazwami na Marymoncie Dolnym, zaś w 1919 roku wykonano to zadanie również dla Marymontu Górnego. Z ówczesnych opisów wiadomo, że okolica zamieszkana była przez biednych ludzi, nie posiadających dostępu do wodociągów, kanalizacji czy oświetlenia, a większość domów była drewnianych. Marymont był też obszarem, na którym występowały płytkie wody podskórne, przez co nieużytki często zamieniały się w bagniska, a w okolicy dość powszechnie występowała malaria – rozwiązaniem okazało się dopiero uregulowanie Rudawki i likwidacja wielu jej rozlewisk. W 1924 roku uruchomiona została linia tramwajowa na Marymont, która kursowała przez Potocką i Marii Kazimiery do pętli przy ul. Rudzkiej.
Do 1929 roku na Marymoncie znajdowały się liczne koczowiska cygańskie, które skasowano oficjalnie ukazem Komisariatu Rządu, mimo to jednak funkcjonowały one przez kolejnych kilka lat. W 1933 roku na terenie osiedla wyznaczono teren przy ul. Potockiej na rzecz działalności klubu Marymont Warszawa, założonego jeszcze w 1911 roku, zaś w 1938 roku rozpoczęto budowę Hali Marymonckiej, jednak nie wykończono jej przed wybuchem wojny. Na terenie Marymontu działała także Centralna Szkoła Gazowa (ul. Gdańska), funkcjonowało też Towarzystwo Przyjaciół Marymontu i Bielan. Na Marymoncie prowadzono również prace nad podstawową infrastrukturą, brukowano ulice, budowano kanalizację i wodociągi, planowano też wytyczenie nowych arterii drogowych – nowej ul. Kamedułów, przedłużenia ul. Mickiewicza oraz przecinającej dzielnicę w poprzek al. Słowiańskiej. Całe osiedle wchodziło w skład komisariatu XXVI Marymont, choć jego siedziba znajdowała się przy ul. Bytomskiej.
W trakcie okupacji niemieckiej na Marymoncie było względnie spokojnie, przynajmniej do 1943 roku – wówczas, 20 lipca, Niemcy przeprowadzili dużą łapankę i obławę. Podczas powstania warszawskiego początkowo okolica uniknęła większych walk, ostrzał osiedla Niemcy rozpoczęli 18 sierpnia, a 1 września częściowo go opuścili – zdobyczne tereny zajęły zgrupowania Armii Ludowej oraz Armii Krajowej, oddziały „Żubr” i „Żmija”. Spokój trwał do 14 września, kiedy to Niemcy rozpoczęli szturm na Marymont, który zakończył się wyparciem powstańców z większości dzielnicy do 16 września. Po dzielnicy jeździło kilkanaście czołgów, które z bliska strzelały do kolejnych domów, w walce zarówno powstańcy, jak i nieprzyjaciel stracili po około 100 żołnierzy, zniszczone zostały trzy ciężkie karabiny maszynowe oraz 24 niemieckie wozy pancerne. Drewniane domy Niemcy podpalali, a mieszkańców rozstrzeliwali na miejscu. Znaczna część zabudowy Marymontu uległa zniszczeniu w trakcie II wojny światowej.
Ulica Smoszewska – Marymont w latach 70. XX wieku
Panorama Marymontu – osiedle Ruda
.JPG){kind=link}
Panorama Marymontu – osiedle Kaskada
Zaraz po wojnie przewidywano wyburzenie pozostałości Marymontu z przeznaczeniem tych terenów na Północny Park Kultury, tego projektu jednak nigdy nie zrealizowany, a pomiędzy zachowaną szczątkowo zabudową przedwojenna pojawiło się mnóstwo prowizorycznych zabudowań skleconych z cegły rozbiórkowej oraz gruzu – choć często były to budowlane samowole, to często je legalizowano. Jak opisywał dzielnicę Olgierd Budrewicz, Marymont to 65 procent zabudowań parterowych, jednopiętrowych – 30 procent, dwupiętrowych i wyższych – 5 procent. Więcej niż połowa domów pozbawiona tynków. Nie prowadzono większych inwestycji – do obecnego kształtu przebudowano dawny pałacyk – obecnie kościół, na wschodnich rubieżach osiedla urządzono również Stadion Marymontu oraz Park Kępa Potocka. Powstał również Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Przewidywano jednak, że wkrótce miejsce nieużytków i starych domów zajmą nowe osiedla mieszkaniowe.
Pod koniec lat 60. XX wieku powstało osiedle Marymont Na Skarpie przy ul. Zabłocińskiej, przywrócono też linię tramwajową na Marymont, jednak zakończono ją pętlą u zbiegu ul. Mickiewicza z ul. Potocką. W 1974 roku przez Marymont przeprowadzono Wisłostradę, zaś w 1976 roku w miejscu niemal w całości wyburzonej zabudowy rozpoczęto realizację osiedla "Marymont Dolny" ("Potok" i "Ruda"), gdzie po raz pierwszy próbowano zrealizować nowy model osiedla, odchodzący od idei „maszyny do mieszkania”. Projekt osiedla przygotował Zdzisław Łuszczyński, proponując luźno rozrzucone, kilkunastopiętrowe bloki mieszkalne z dużą ilością zieleni oraz drogami wewnętrznymi, rzadka zabudowa i prześwity miały też poprawić cyrkulacją powietrza oraz uniemożliwić zaleganie częstych w tym rejonie mgieł. W pozostałej części Marymontu rozwijało się za to budownictwo jednorodzinne. W latach 80. i 90. XX wieku osiedle zostało przecięte na pół Trasą Armii Krajowej. W 2006 roku na skraju osiedla powstała stacja metra Marymont. Gdzieniegdzie pojawia się też nowe, współczesne budownictwo jedno- i wielorodzinne.
Najważniejsze obiekty[]
- Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, ul. Podleśna
- Kościół Matki Bożej Królowej Polski, ul. Gdańska
- Park Kaskada, ul. Kolektorska
- Park Kępa Potocka, ul. Gwiaździsta
- Park Stawy Kellera, ul. Gdańska
- Skwer Wołyński, ul. Gdańska