nr w rej. |
246 |
Kościół p.w. (Opieki) św. Józefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi (Wizytek) znajduje się przy Krakowskim Przedmieściu 34, naprzeciw wylotu ulicy Królewskiej. Niezniszczony podczas II wojny światowej kościół uważany jest za jedno z najwybitniejszych dzieł architektonicznych w Warszawie.
Historia[]
Historia przybycia zakonu Wizytek (powstałego w 1610 roku w Annecy we Francji z inicjatywy św. Franciszka Salezego) do Warszawy sięga XVII wieku, a konkretnie roku 1649, kiedy to Maria Ludwika Gonzaga rozpoczęła prośby we Francji o sprowadzenie do Warszawy zakonu Wizytek, które uważane były za łagodne w regule, inaczej niż istniejące już w Warszawie zakony Brygidek, Bernardynek czy Karmelitanek.
Podróż Wizytek do Polski[]
Na drodze Wizytek stanęło jednak sporo problemów: najpierw przekonane do przyjazdu Wizytki z Paryża poprosiły o zgodę lokalnego arcybiskupa, a ten odmówił. Maria Ludwika za pośrednictwem przebywającej we Francji panny de Moignon, nalegała koniecznie, aby sprowadzić Wizytki. Siostry z Paryża wskazały klasztor w Annecy, aby tam się udać. Tam biskup wydał już zgodę, jechać chciało pięć sióstr, a kolejnych siedem wzięto z klasztoru w Troyes. Zebrały się one w Annecy i wyruszyły do Paryża, a stamtąd do portu w Dieppe, skąd statkiem miały ruszyć do Gdańska.
Podróż też jednak przynosiła kolejne problemy – nie odpłynęły od razu ze względu na burzę, udało się to dopiero 20 sierpnia 1653 roku. Pomimo znakomitych przygotowań do wyprawy, miały jednak pecha, gdyż po drodze napadli je angielscy korsarze i zrabowali. Przerażone siostry wróciły do Francji, nie chcąc ponownie podróżować do Polski. Namówiły więc siostry z Akwizgranu na podróż – te już jednak przyjechały do Lubeki, a stamtąd morzem do Gdańska, skąd powozami dojechały do Warszawy.
Budowa świątyni[]
W Warszawie zastały przygotowany już dla nich między Pałacem Kazimierzowskim a ulicą Karową drewniany klasztor i kościół, do którego 31 lipca 1654 zostały uroczyście wprowadzone. Został on jednak zniszczony w czasie potopu szwedzkiego, wobec czego 3 października 1664 roku Maria Ludwika Gonzaga położyła kamień węgielny pod budowę nowego murowanego kościoła, który niedokończony spłonął w 1695 roku. Budowę nowego rozpoczęto dopiero w 1728 roku wg projektu Gaetano Chiaveriego, z fundacji Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej. Po przestoju prac w latach 1731-1754, kościół dokończono wg projektów Efraima Szregera i Jakuba Fontany, dzięki czemu w 1761 roku kościół był już gotowy, poświęcony 20 września 1761 roku przez biskupa kijowskiego Józefa Andrzeja Załuskiego.
Okres do współczesności[]
W tym kościele w latach 1825-1826 Fryderyk Chopin grał na organach, ale zazwyczaj po mszy, kiedy to ćwiczył najczęściej świeckie melodie. Wówczas był kościół uważany za akademicki (dziś jest nim kościół św. Anny). W 1847 roku przeprowadzono jego rewaloryzację pod okiem Henryka Marconiego. Od tamtego czasu kościół przetrwał w niezmienionym stanie do dziś, nie został uszkodzony nawet podczas II wojny światowej dzięki wstawiennictwu niemieckiego kapelana wojskowego, który był jego miejscem postoju. Siostry jednak, które prowadziły m.in. szpital powstańczy, musiały opuścić klasztor po upadku powstania warszawskiego.
W latach 80. XX wieku, w ramach eksperymentu, fasadę pokryto tynkiem o musztardowym kolorze. W 2008 roku został wyremontowany dach świątyni, natomiast latem 2009 roku rozpoczęła się renowacja fasady kościoła wg projektu Doroty Śliwińskiej i Wiesława Procyka. Najpierw laserem wyczyszczono rzeźby, potem uzupełniono kamienne ubytki. Na końcu fasadę pomalowano w jasnych, piaskowcowych barwach, takich, jakie ma kościół na obrazach Canaletta[1]. Odpowiedni barwnik ustalono na podstawie badań dawnych tynków kościoła. Całość kosztowała 2,3 miliona złotych i została zorganizowana z okazji Roku Fryderyka Chopina[2].
Substancja zabytkowa[]
Fasada[]
Barokowa fasada projektu Gaetano Chiaveriego (ustalono to wg najnowszych badań, wcześniej podawano za twórcę Karola Baya) podzielona jest na trzy kondygnacje: dolną pięcioprzęsłową z kolumnami jońskimi, środkową z kolumnami kompozytowymi oraz najwyższą, dokończoną najprawdopodobniej przez Efraima Szregera.
W dolnej kondygnacji znajdują się cztery nisze, przeznaczone na nigdy tu nie ustawione posągi: św. Kazimierza Jagiellończyka, św. Joanny de Chantal, św. Moniki i św. Alojzego Gonzagi. Ponad niszami znajdują się herby-symbole Wizytek, a na skraju snopek Wazów oraz orzeł Gonzagów z odjętą w XIX wieku jedną głową (aby nie przypominał carskiego orła). Nad wejściem widnieje herb zakonu – serce z krzyżem przebite strzałami, otoczone koroną cierniową i opatrzone hierogramami Marii i Chrystusa.
W drugiej kondygnacji znajdują się posągi św. Franciszka Salezego (założyciela klasztoru Wizytek) oraz św. Augustyna (do którego reguły nawiązywał klasztor), a ponad nimi herby rodziny de Sales i św. Augustyna: płonące serce, pastorał i infuła. Pod oknem znajdują się herby Gonzagów i Wazów nakryte koroną, a w tympanonie oko opatrzności.
Ostatnia kondygnację fasady zdobią cztery rzeźby wykonane przez Jana Jerzego Plerscha: po lewej św. Anna i św. Joachim, po prawej św. Józef i św. Jan Chrzciciel. W niszy pośrodku mieści się rzeźba Nawiedzenie.
Wnętrze[]
Kościół sklepiony jest kolebkowo z gurtami i lunetami, a ściany nawy wieńczy wysoki fryz. Kościół jest halowy, trójprzęsłowy, jednonawowy z kaplicami bocznymi i płytką kruchtą.
Ołtarz główny jest autorstwa Efraima Szregera z rzeźbami Jana Jerzego Plerscha. W centrum znajduje się XVIII-wieczny obraz Nawiedzenie Panny Maryi pędzla Tadeusza Kuntzego. Tabernakulum zostało ofiarowane siostrom przez Marię Ludwikę Gonzagę jako hebanowy ołtarzyk, zdobiony srebrnymi płaskorzeźbami. W ołtarzu znajdują się także obrazy św. Fortunata i św. Konstantyna (męczennicy), a w trumienkach relikwie św. Romana i św. Jakuba.
Ambona autorstwa Jana Jerzego Plerscha z 1760 roku jest jednym z najciekawszych elementów wystroju świątyni. Wykonana z pomalowanego na biało i złoconego drewna jest jedną z ok. 60 tzw. ambon łodziowych w Polsce. Swoją formą naśladuje przód łodzi wyposażonej w gruby maszt z żaglem, który skrzyżowany z reją tworzy krzyż. Żagiel targany wiatrem wyrywa się z rąk anioła. Na dziobie znajduje się srebrzysty orzeł rozpościerający skrzydła, który XIX wieku przez wielu wiernych był uważany za symbol niepodległości, zaszyfrowany przed władzami rosyjskimi. Na chorągiewce umieszczono werset odnoszący się do Ewangelii św. Łukasza "Jezus uczył z łódki".
Ołtarze boczne – wszystkie oprócz jednego powstały około 1756 roku, najciekawsze pod względem artystycznym są ołtarz północno-zachodni z portretem św. Alojzego Gonzagi namalowanym przez Daniela Schultza Młodszego oraz ołtarz północny z obrazem Claude Callota „św. Józef z Dzieciątkiem”. Oba pochodzą z XVII wieku.
Na pierwszym, południowym filarze znajduje się pomnik Kazimierza Brodzińskiego z 1863 roku, dzieło Władysława Oleszczyńskiego, epitafium Antoniego Strzałeckiego, który wraz z Henrykiem Marconim konserwował ten kościół oraz epitafium Bolesława Podczaszyńskiego z płytą Andrzeja Pruszyńskiego z 1877 roku i medalionem portretowym Bolesława Syrewicza z 1884 roku. Na kolejnym filarze znajduje się pomnik Tadeusza Czackiego wykonany przez Oskara Tomasza Sosnowskiego w 1856 roku oraz epitafium Jędrzeja Śniadeckiego wykonane w brązie przez Piusa Welońskiego w 1898 roku.
Na bliższym filarze po lewej stronie nawy znajduje się rzeźba przedstawiająca Henryka Marconiego, który pracował przy konserwacji kościoła. Na dalszym filarze znajduje się epitafium Juliana Bartoszewicza z 1872 roku, wykonane przez Andrzeja Pruszyńskiego.
Tablice epitafijne posiadają także dwaj kapłani, przez wiele lat związani z kościołem i klasztorem: Bronisław Bozowski oraz Jan Zieja. Wieloletnim rektorem kościoła był także znany poeta, ksiądz Jan Twardowski. W świątyni, zaraz przy wejściu, znajduje się jego niezwykły pomnik - epitafium w formie klęcznika, na którego oparciu wyryto jego ostatni wiersz, napisany przed śmiercią w szpitalu na Banacha. Obok wiersza przycupnęła mała biedronka.
Zabudowania klasztorne[]
Zabudowania na terenie klasztornym, w części poza klauzurą dostępnym do zwiedzania, wyglądają jak z XVII wieku – uliczka wyłożona kocimi łbami, drewniana (XIX-wieczna) nadbudówka jednego z budynków klasztornych oraz niewielkie drzwi wychodzące na ulicę Karową, ale najważniejszym budynkiem jest drewniana kalwaria z 1677 roku, widoczna dobrze ze ścieżki nadskarpowej obok gmachu informatyki UW.
W sali na lewo od przedsionka klasztoru znajduje się tzw. sala z kołowrotem z II połowy XVII wieku. Kołowrót do dziś służy do wymiany przedmiotów pomiędzy klasztorem a światem zewnętrznym.