Kościół Najświętszego Zbawiciela
|
| nr w rej. |
| 708 |
Kościół Najświętszego Zbawiciela – kościół położony w Śródmieściu Południowym, przy placu Zbawiciela 1. Kościół jest świątynią parafialną dla parafii Najświętszego Zbawiciela.
Historia[]
Historia budowy kościoła rozpoczyna się pod koniec XIX wieku, kiedy to w związku z przeludnieniem parafii św. Aleksandra pojawiła się potrzeba wybudowania nowej świątyni parafialnej w rejonie Śródmieścia Południowego. Na lokalizację wybrano miejsce przy ówczesnym placyku zwanym "rondo", w miejscu wcześniejszej Czerwonej Karczmy. Inicjatorami budowy byli bp Wincenty Chrościak-Popiel oraz ks. Jakub Siemiec, którzy dokonali zakupu placu pod budowę. W 1900 roku rozpisano konkurs na projekt kościoła, a cała inicjatywa została zaplanowana jako wotum dziękczynne za rok święty 1900.
Założeniem konkursu było wybudowanie świątyni posiadającej jak najwięcej polskich elementów architektonicznych. Do konkursu zgłoszono 39 propozycji, a zwycięzcą ogłoszono Stefana Szyllera, który zaprojektował świątynię w stylu neogotyckim. Ten projekt uznano jednak za zbyt ciężki i przysadzisty oraz zbyt kosztowny, dlatego też zdecydowano się zrealizować uhonorowany drugą nagrodą renesansowo-barokowy projekt Józefa Piusa Dziekońskiego, Ludwika Panczakiewicza i Władysława Żychlewicza.
Widok Marszałkowskiej z 1912 roku, w oddali wieże kościoła Najświętszego Zbawiciela
Widok placu Zbawiciela przed 1939 roku, w prawym dolnym rogu kościół Najświętszego Zbawiciela
Kamień węgielny pod świątynię wmurowano 12 października 1901 roku, a poświęcił go arcybiskup warszawski Wincenty Popiel. Kościół częściowo udostępniono wiernym w 1903 roku, a podstawowe prace ukończono do 1911 roku (wtedy też erygowano parafię), jednak dalsze roboty, głównie już wykończeniowe, zostały przerwane przez wybuch I wojny światowej. Od 1920 roku przy kościele działali redemptoryści, potem dopiero przenieśli się do własnej świątyni na Karolkowej. Prace ukończono w 1927 roku, wówczas konsekracji kościoła dokonał arcybiskup Stanisław Gall. W latach 30. XX wieku do świątyni trafił fragment mozaiki znad głównego wejścia do dawnego soboru Aleksandra Newskiego, który mieścił się na placu Saskim.
W wyniku bombardowań 1939 roku w gruzach legła sygnaturka kościelna, zniszczona zostały lewa wieża oraz dach. Dalsze zniszczenia miały miejsce w 1944 roku, kiedy to Niemcy systematycznie niszczyli miasto (podczas powstania warszawskiego kościół był w niemieckiej dzielnicy). W przeddzień ucieczki Niemców z Warszawy dokonano detonacji materiałów wybuchowych umieszczonych w dolnym kościele – runęły sklepienia, hełm drugiej wieży i kościół dolny. Jednak silna konstrukcja filarów i arkad sklepiennych wytrzymała ten wybuch, przetrwała też jedna z wież. Uszkodzenia określono na 70% konstrukcji budynku.
W 1945 roku ruiny kościoła zabezpieczono, podziemie pokryto tymczasowym dachem, naprawiono okna i drzwi, co pozwoliło do prowizoryczne oddanie kościoła do użytku, jednak odbudowę głównych sklepień odłożono na później – wiązało się to z dyskusją co do formy, w jakiej kościół powinien zostać odbudowany. W związku z zabudową okolicy nowoczesnym osiedlem Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa w latach 50. XX wieku pojawił się projekt Jana Knothego przewidujący odbudowę kościoła bez dominujących nad okolicą wież, z zasłonięciem jego fasady przez zabudowę MDM-u. Ostatecznie zrealizowano jednak projekt Wiesława Konowicza, w 1955 roku przyszło pozwolenie na odbudowę świątyni w pełnym kształcie, a prace zakończono w 1958 roku. W 2006 roku kościół parafialny Najświętszego Zbawiciela został mianowany Sanktuarium Matki Zbawiciela.
Wygląd[]
Kościół widziany od ul. Mokotowskiej
Kościół widziany od ul. Marszałkowskiej
.JPG){kind=link}
Wnętrza kościoła
Świątynia jest trójnawową bazyliką na planie krzyża łacińskiego z obszernym transeptem i pozorną kopułą umiejscowioną na skrzyżowaniu naw, wkomponowana została w trójkątną działkę, utrzymana jest w stylu nawiązującym do polskiego renesansu i baroku. Fasada ma formę kolumnowego portyku, jest flankowana dwiema wysmukłymi wieżami oraz ozdobiona wykonanymi w 1913 roku rzeźbami przedstawiającymi św. Piotra i św. Pawła – obie rzeźby są dziełem Feliksa Giecewicza. Portale z piaskowca szydłowieckiego wykuł Antoni Melcer, a elementy tynkowane wykonał mistrz mularski Stanisław Bissen. Ponad skrzyżowaniem naw istniała pierwotnie także dwudziestometrowa sygnaturka, została jednak zwalona w czasie niemieckich bombardowań w 1939 roku i nie została odbudowana. Dwie wieże miały nawiązywać do wież jasnogórskich, natomiast sygnaturka przypominała wieżę ratusza w Poznaniu. Ponadto szczyty naw przypominają wzór spichlerzy z Kazimierza Dolnego. Z tyłu kościoła, na ścianie, umieszczono także tablicę fundacyjną, zachowaną po dziś dzień. Fasada świątyni jest iluminowana 144 reflektorami.
Wnętrze kościoła jest eklektyczne, z przewagą elementów neorenesansu i jest wspólnym dziełem architekta Stefana Szyllera i rzeźbiarza Piusa Welońskiego. Po bokach świątyni, dzięki charakterystycznemu położeniu kościoła na trójkątnej działce, udało się wkomponować kaplicę Matki Zbawiciela od strony Marszałkowskiej, która swoim wyglądem nawiązuję do Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, oraz zakrystię od strony ulicy Mokotowskiej.
W kościele znajduje się osiem ołtarzy ozdobionych cennymi obrazami, a centralnym obiektem jest ołtarz główny, poświęcony Najświętszemu Zbawicielowi, powstały w 1922 roku według projektu Bolesława Żurakowskiego, zniszczony w czasie II wojny światowej, ale w pełni zrekonstruowany w 1945 roku. W bocznej kaplicy Matki Zbawiciela znajduje się poświęcony jej ołtarz, w pełni autentyczny, ufundowany w 1909 roku przez Leopolda Hillera, z obrazem namalowanym przez Franciszka Jędrzejczyka. Obraz nabył ks. Jan Siemiec, poświęcono go na Jasnej Górze i 8 grudnia 1909 roku uroczyście wprowadzono do świątyni. Obraz jest kopią jasnogórskiego wizerunku Matki Boskiej Częstochowskiej, jednak z wprowadzonymi niewielkimi zmianami. Przy tym ołtarzu w 1920 roku odbyły się msze przed oraz po bitwie warszawskiej.
Umieszczone na obrazie Matka Boska i Dzieciątko mają nałożone sukienki, są to wymodelowane formy z waty pokryte atłasem i aksamitem. Tło wizerunku stanowią przymocowane do podłoża blachy mosiężne z czterema scenami z Ewangelii: Zwiastowaniem, Bożym Narodzeniem, Cierniem Ukoronowaniem i Biczowaniem. W 1994 została przeprowadzona gruntowna renowacja obrazu. Dnia 13 czerwca 1999 roku obraz ten został ukoronowany przez Jana Pawła II podczas uroczystości na placu Piłsudskiego. Papież powiedział wówczas: Zanim dokonam koronacji obrazu Matki Bożej Częstochowskiej Redemptoris Mater z kościoła Najświętszego Zbawiciela, pragnę raz jeszcze zawierzyć Jej matczynej opiece cały lud wierny Warszawy. Ciekawostką jest też fakt, że w ścianę obok kaplicy wmurowano fragmenty mozaik przeniesionych ze zburzonego soboru Aleksandra Newskiego, przedstawiających głowę anioła.
Poza tymi dwoma ołtarzami w kościele znajduje się sześć kolejnych ołtarzy bocznych, poświęconych św. Ekspedytowi, św. Antoniemu Padewskiemu, św. Michałowi Archaniołowi, św. Józefowi Opiekunowi, Najświętszemu Sakramentowi oraz św. Teresie od Dzieciątka Jezus. Wewnątrz znajduje się także granitowa chrzcielnica z 1919 roku, ufundowana przez Tadeusza Bernharda jako wotum dziękczynne za szczęśliwy powrót z Rosji oraz stiukowa ambona z 1929 roku, dzieło Stefana Szyllera. Wnętrze zdobią także dwa obrazy Michaela Willmana: Wizja św. Augustyna (w transepcie) oraz Wizja św. Bernarda (w kaplicy Matki Zbawiciela), oba z XVII wieku, przywiezione po II wojnie światowej z opactwa w Lubiążu. W latach 70. XX wieku firma braci Kamińskich z Warszawy wykonała 54-głosowe organy o trakturze elektro-pneumatycznej, które zastąpiły oryginalne organy z 1912 roku.
Wewnątrz znajduje się także tablica upamiętniająca proboszcza Marcelego Nowakowskiego, który został rozstrzelany w Palmirach w 1940 roku.