Warszawikia

CZYTAJ WIĘCEJ

Warszawikia
Advertisement
Warszawa - Wilanow Palace

Pałac w Wilanowie

Zabytek
nr w rej.
639/1

Pałac w Wilanowie – barokowy pałac wraz z założeniem ogrodowym nad jeziorem Wilanowskim, założony przez Jana III Sobieskiego w peryferyjnym wówczas Milanowie (Wilanowie), dziś centrum dzielnicy Wilanów. Całość założenia pałacowo-ogrodowego została wpisana do rejestru zabytków pod numerem 639/1.

Historia[]

Historia pałacu w Wilanowie zaczyna się 23 kwietnia 1677 roku, kiedy to wioska zwana jeszcze Milanów stała się własnością Jana III Sobieskiego. Wkrótce nazwę zmieniono na Villa Nova (nowa willa), w nawiązaniu do tradycji antycznych, a potem spolszczono ją na Wilanów. Początkowo zbudowana w tym miejscu rezydencja była niewielka, gdyż Augustyn Locci, nadworny architekt króla, otrzymał za zadanie wzniesienie jedynie parterowego dworu o układzie typowym dla zabudowy Rzeczpospolitej. Jednakże sukcesy militarne i wzrost znaczenia monarchy w następnych latach wpłynęły na znaczne poszerzenie pierwotnego projektu. W miejscu pierwszego dworu powstał pałac Jana III Sobieskiego, w kolejnym etapie wybudowano piętro, potem jadalnię (2. piętro) i wieże połączone z pałacem galeriami. Wielka rozbudowa prowadzona była w latach 1677-1696. Po jej zakończeniu budowla połączyła w sobie elementy dworu szlacheckiego, włoskiej willi ogrodowej i francuskiego pałacu w stylu Ludwika XIV. Za Jana III Sobieskiego rozpoczęto także budowę oficyn, ale zostały one ukończone dopiero przez Elżbietę Helenę Sieniawską.

Wilanow Canaletto

Wilanów na obrazie Canaletta

Po śmierci króla Pałac stał się własnością jego synów, natomiast w 1720 roku mocno podupadłą rezydencję nabyła jedna z najbogatszych kobiet w ówczesnej Polsce – Elżbieta Sieniawska. Przez 9 kolejnych lat kontynuowała prace budowlane rozpoczęte przez Sobieskiego. Wtedy właśnie powstały boczne skrzydła, której to inwestycji król nie zdążył już zrealizować. Po śmierci Sieniawskiej właścicielką Wilanowa została jej córka Maria Zofia Denhoffowa, po mężu Czartoryska. W 1730 roku Pałac na trzy lata znalazł się w rękach króla Augusta II Mocnego, który dokonał w rezydencji wielu zmian, szczególnie jeżeli chodzi o wystrój wnętrz. Do pałacu sprowadził się w 1732 roku, ale mieszkał tu tylko rok, gdyż w 1733 roku zmarł. W połowie XVIII wieku dobra wilanowskie odziedziczyła córka Czartoryskich, marszałkowa Izabela Lubomirska, za rządów której Wilanów znów zaczął błyszczeć dawnym blaskiem. W 69 lat później księżna marszałkowa przekazała Wilanów swojej córce i jej małżonkowi, Stanisławowi Kostce Potockiemu. To on właśnie w 1805 roku do północnej oficyny dobudował neogotycki budyneczek, gdzie umieścił jedno z pierwszych w Polsce ogólnodostępnych muzeów – dziś nie ma po nim śladu, zostało rozebrane w połowie XIX wieku. Wówczas na tejże ścianie urządzono galerię popiersi oraz herbów właścicieli Wilanowa (oczywiście bez ostatnich właścicieli, czyli Potockich i Branickich). Rodzina Potockich z Wilanowem związana była aż do 1892 roku, kiedy to ostatnia z rodu Aleksandra zapisała włości swemu kuzynowi Ksaweremu Branickiemu. Ród Branickich zamieszkiwał w Wilanowie do roku 1945, kiedy to Pałac przejęty został przez Ministerstwo Kultury i Sztuki. Pałac w Wilanowie należy on do tych nielicznych zabytków w Warszawie, które w niezmienionej postaci przetrwały okres II wojny światowej.

Znacjonalizowany budynek podmurowano oraz podpiwniczono, po gruntownych pracach konserwatorskich i rewaloryzacyjnych oraz rewindykacji znacznej części zbiorów wywiezionych przez Niemców, został udostępniony publiczności w 1962 roku. Od 1995 pałacem i zespołem pałacowo-parkowym zarządza Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. W latach 2004-2008 dokonano gruntownej renowacji pałacu, w 2010 roku zrewitalizowano przedpole pałacu[1], a w 2011 roku pałacowe ogrody[2][3], a w 2012 roku przedpole pałacu. Całkowity koszt robót wyniósł około 80 mln złotych. W ramach prac rewaloryzacyjnych przeprowadzono również digitalizację materiałów, utworzono pracownię 3D oraz wirtualne muzeum. W 2013 roku wyremontowano część wnętrz pałacu, dalsze prace będą prowadzone w 2015 roku i będą polegać na remoncie części dachów oraz kolejnych pałacowych wnętrz.

Właściciele pałacu[]

Kolejnymi właścicielami pałacu byli:

  • Sobiescy (1677-1720)
  • Sieniawscy (1720-1729)
  • August II Mocny (1730-1733)
  • Czartoryscy (1733-1777)
  • Lubomirscy (1777-1796)
  • Potoccy (1796-1892)
  • Braniccy (1892-1945)

Wygląd pałacu[]

6 Wilanow 015

Fasada pałacu

Pałac w Wilanowie

Elewacja ogrodowa

Pałac w Wilanowie jest w całości barokowy i jest efektem połączenia sztuki europejskiej ze staropolską tradycją budowlaną. Wystrój sztukatorski i malarski pałacu został wykonany przez znanych ówcześnie artystów takich jak Józef Szymon Bellotti, Jerzy Siemiginowski-Eleuter, Michelangelo Palloni, Claude Callot czy Jan Samuel Mock, którego dziełem są obrazy Augusta II Mocnego w Gabinecie Holenderskim. Dekoracje w tarczach elewacji wykonał Francesco Fumo. Natomiast ornamenty z lat 20. XVIII wieku są dziełem Pietro Innocente Comparetiego. Rzeźby gabinetowe wykonał pracujący dla Lubomirskich Eliasz Hofmann.

Na elewacji frontowej umieszczony jest napis Quod vetus urbs coluit, nunc nova villa tenet („Co starodawne miasto Rzym czciło, teraz nowa willa posiada”), powyżej znajduje się złote słońce oświetlające tarcze herbowe Sobieskich (herb Janina) podtrzymywane przez putta oraz napis refulsit sol in clypeis („rozbłysnęło słońce na tarczach”), natomiast na attyce umieszczone są posągi Jowisza (symbol potęgi), Apollina (symbol sprawiedliwości) oraz Marsa (symbol waleczności), które mają gloryfikować króla Jana III Sobieskiego. Na elewacji można dostrzec motyw łuków triumfalnych – ten w galerii południowej sławi wielkość króla Jana III Sobieskiego, znajduje się w nim medalion z Herkulesem. W środkowym łuku płaskorzeźba przedstawia triumf Jana III, który jedzie rydwanem. Nad jego głową unosi się wieniec laurowy trzymany przez uskrzydloną Victorię. Łuk przy północnej galerii sławi Marysieńkę Sobieską, zdobi go Venustas personifikująca wdzięk kobiecy. W części "niewieściej" pałacu na attyce stoją posągi Wenery, Junony i Cerery (piękno, płodność i wierność).

Na hełmach wież znajdują się atleci trzymający glob – ma to podwójne przesłanie: że król znosi wielki trud władzy oraz że król obronił Europę przez muzułmańskim najazdem. Na południowej fasadzie pałacu znajduje się płaskorzeźba zegara słonecznego, na którym przy godzinach 8, 12 i 16 znajdują się dzwonki. Nad głównym wejściem do pałacu znajduje się słońce – główny symbol króla Jana III Sobieskiego, zaraz obok dwie nimfy grające na trąbach podtrzymują wieniec.

Park[]

Pałac w Wilanowie (brama wjazdowa)

Brama wjazdowa

Zabytek
nr w rej.
639/3
Palac w Wilanowie (rzezba, Franciszek Karpinski)

Rzeźba przedstawiająca Franciszka Karpińskiego

Park przypałacowy stanowi integralną część kompleksu i razem z pałacem tworzy zespół pałacowo-parkowy. Znakomite warunki przyrodnicze nakłoniły samego króla Jana III Sobieskiego do osiedlenia się w tymże miejscu, tarasowy układ umożliwił ukształtowanie dwupoziomowego ogrodu z tarasem, kilkukrotnie przekształcanego wraz z kolejnymi przychodzącymi właścicielami. Pierwszy okres historii parku to barok Jana III Sobieskiego, następnie czasy Sieniawskich, potem XIX-wieczny park angielski Stanisława Kostki Potockiego oraz czwarty, ukształtowany w połowie XIX wieku. Stanisław Kostka Potocki stworzył w północnej części ogrodów park krajobrazowy w stylu angielskim, ozdobiony stawami, mostkiem rzymskim oraz pomnikiem bitwy raszyńskiej. 45-hektarowy park został zrekonstruowany w latach 50. XX wieku według projektu profesora Gerarda Ciołka, kolejna rewitalizacja ogrodów ma miejsce w latach 2010-2011[2].

W skład parku wchodzi kilkanaście obiektów i miejsc, pierwszym z nich jest gaj Akademosa znajdujący się w północno-zachodniej części parku, znajdują się tutaj pomniki dwóch piewców wsi: Jana Kochanowskiego oraz Franciszka Karpińskiego. Tuż obok znajduje się ukształtowany regularny park z rzeźbą Trytona pośrodku. Jeszcze kawałek na północ znajduje się powstała w połowie XIX wieku oranżeria, wówczas większa od dzisiejszej, jednakże Potoccy zdecydowali się w pewnym momencie rozebrać dwa wschodnie przęsła oranżerii. Natomiast obok w 2010 roku odkryto fundamenty dawnej budowli, najpewniej zbiornika wodnego zasilającego fontanny ogrodowe oraz być może sam pałac[4].

Od wschodniej strony pałacu znajduje się barokowy ogród włoski, który obecnie jest rewitalizowany. Powstanie tutaj barokowe założenie z ułożonym centralnie z kwiatów herbem Sobieskich[2]. Poza tym na jego terenie umieszczonych jest 21 barokowych rzeźb, które sprowadzono do przypałacowego parku po II wojnie światowej z okolic Oławy, aby zastąpić rzeźby wywiezione z Polski przez Niemców. Na balustradzie tarasu za pałacem znajdują się na co dzień cztery figury amorków prezentujące cztery fazy miłości. Poniżej tarasu znajduje się powojenna fontanna, a przy niej wejście do trzech dawnych, podziemnych grot. Przy jednej z dróżek ku jezioru znajduje się także miernik poziomu wody, wskazujący jak wysoko kiedyś podchodziła Wisła podczas wylewów.

Pałac w Wilanowie (pompownia, remont)

Wodozbiór (2015 – por. 2008)

Na północ od ogrodu, wzdłuż zachodniego brzegu Jeziora Wilanowskiego roztacza się park angielski, w którym znajdują się pompownia (budynek poboru wody) z połowy XIX wieku, zaprojektowana przez Henryka Marconiego – stąd pompowana była woda do fontann w całym parku. Służył też jako „siedziba” straży pożarnej, gdyż wewnątrz budynku, za ogromnymi drzwiami stał wóz straży pożarnej. W 2015 roku budynek pompowni zostanie wyremontowany, po remoncie będzie miejscem działań edukacyjnych. Kolejnym obiektem jest chińska altanka wymyślona przez Stanisława Kostkę Potockiego jako miejsce spotkać. Wzdłuż jeziora, na usypanej grobli, rośnie bardzo dużo szczególnie wartościowych okazów topoli białej. Dalej na północ znajdują się jeszcze tylko mostek rzymski przerzucony nad kanałem łączącym Jezioro Wilanowskie ze specjalnie wykopanym stawem oraz pomnik Bitwy Raszyńskiej.

Na południe od barokowego ogrodu znajduje się rozległy park angielsko-chiński ze stawem południowym, tu niegdyś rozpoczynały się zabudowania folwarku, a staw służył jako staw rybny. Przy tymże stawie znajduje się obelisk z urną ku czci Ignacego Potockiego, przeniesiony tutaj ze zrujnowanego Gucin-Gaju oraz sarkofag Stanisława Kostki Potockiego. W tej części parku znajduje się jeszcze kaskada Potoku Służewieckiego, który kawałek dalej wpada do Jeziora Wilanowskiego oraz wzgórze z kolumną z krzyżem maltańskim. Do południowej oficyny pałacu przylega jeszcze neorenesansowy ogród kwiatowy w stylu francuskim, urządzony przez Bolesława Podczaszyńskiego w połowie XIX wieku. Natomiast w budynku dawnej ujeżdżalni mieści się dziś Muzeum Plakatu.

Przedpole[]

Na przedpolu pałacu, sięgającym aż do ulic Kostki-Potockiego oraz Przyczółkowej, znajduje się kilka alej spacerowych prowadzących do pałacu udekorowanych kwiatowymi boskietami. Wokół znajdują się historyczne zabudowania wokół pałacu, między innymi Mauzoleum Potockich, Domek Dozorcy, karczma czy kapliczka. W 2010 roku teren ren ma zostać odnowiony[1] według projektu profesora Zbigniewa Myczkowskiego. Wycięte zostaną chore drzewa, a w ich miejsce zasadzone zostały nowe, powstały nowe łąki kwietne, nawierzchnia asfaltowa została zastąpiona żwirową, postawione zostały także nowe ławki, latarnie i inne obiekty małej architektury. Cała inwestycja ma kosztowała 10 mln złotych.

Galeria[]

Przypisy[]

Linki zewnętrzne[]

Advertisement