PAST

PAST-a oraz sąsiednia kamienica "Cedergrenu" (po lewej)

nr w rej.

757

PAST (alternatywne formy: Pasta, PAST-a, do 1922 Cedergren) – to pierwszy w Warszawie wysokościowiec, wczesnomodernistyczny gmach, położony przy Zielnej 39, wybudowany w latach 1907-1910 przez Bronisława Brochwicz-Rogoyskiego dla towarzystwa telefonicznego "Cedergren", przejęty w 1922 roku przez Polskę Akcyjną Spółkę Telefoniczną, skąd wzięła się jej skrótowa nazwa PAST oraz popularna Pasta.

Historia

PAST-a około 1914 roku

Powstanie warszawskie - PAST-a przed szturmem "Kilińskiego"

Pierwotnie w tym miejscu znajdowała się dwupiętrowa kamieniczka. Posiadające sąsiednią kamienicę Towarzystwo Telefoniczne Cedergren postanowiło z braku miejsca wybudować obok swoją nową siedzibę, zakupiło więc starą kamienicę i w jej miejscu wybudowało nowoczesny, wczesnomodernistyczny gmach wg projektu Bronisława Brochwicz-Rogoyskiego oraz Izaaka Classona, szwedzkiego architekta. Budowa nowego gmachu, wzorowane na średniowiecznej wieży, ruszyła w 1907, a zakończyła się w 1910 roku. Umieściła się w nim centrala telefoniczna Cedergrena. Był to pierwszy w Warszawie wysokościowiec, najwyższy budynek aż do wybudowania Prudentialu na placu Napoleona. W momencie oddania do użytku był najwyższym budynkiem w całym Imperium Rosyjskim.

W 1922 roku, w wyniku wygaśnięcia umowy co do prowadzenia sieci telefonicznej siedzibę Cedergrenu przejęła Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna. W 1934 roku utracił palmę pierwszeństwa jako najwyższego budynku w Warszawie - przegonił go Prudential.

Budynek bardzo ważną rolę pełnił podczas powstania warszawskiego - przez całą pierwszą połowę sierpnia był rękach Niemców, dzięki czemu mogli łatwo obserwować oraz ostrzeliwać Śródmieście Północne, w szczególności rejon placu Dąbrowskiego. Wielokrotne szturmy powstańców kończyły się fiaskiem aż do 20 sierpnia 1944, kiedy to Batalion Kiliński zaatakował broniących się w budynku Niemców mieszanką ropy i benzyny wystrzeliwaną na wysokość pierwszego i drugiego piętra za pomocą strażackiej sikawki, po czym zapalano ją. Równocześnie z sąsiedniej kamienicy powstańcy dokonali wyłomu i wtargnęli do budynku. Ten szturm był udany, Niemcy ponieśli spore straty. Wkrótce na szczycie zawisła biało-czerwona flaga.

Gmach mocno zrujnowany w wyniku działań wojennych, został odbudowany dopiero na przełomie lat 50. i 60. XX wieku z nielicznymi zmianami. Budynek został wpisany na listę obiektów zabytkowych (wraz z sąsiednią kamienicą) 1 lipca 1965 roku pod numerem 757. Do 1989 r. część gmachu była zajmowana przez Instytut Technologii Materiałów Elektronicznych. 9 listopada 2000 został przekazany środowiskom kombatanckim, w których imieniu budynkiem administruje Fundacja Polskiego Państwa Podziemnego. W 2003 roku na szczycie umieszczono znak Polski Walczącej.

Wygląd

PAST-a zimą

Gmach wybudowany był w stylu wczesnomodernistycznym nawiązując architekturą do gotycko-romańskiej wieży wyraźnie wyróżniał się od sąsiednich zabudowań. Pierwotnie posiadał także blankowanie wokół dachu, którego nie odtworzono po II wojnie światowej. Dobudowano też kiosk na dachu. Dziś możliwe jest oglądanie widoku Warszawy z dachu gmachu, trzeba się jednak specjalnie na nie umawiać z jego właścicielem.

Wysokość budynku wynosi 51,5 metra. Wybudowany był jako ośmiopiętrowy i tyle kondygnacji okien posiada, jednak po II wojnie światowej wnętrza przekształcono tworząc wewnątrz jedenaście pięter.

Umieszczony na szczycie znak Polski Podziemnej (P-kotwica) ma 6 metrów wysokości oraz 4 szerokości, wykonany przez byłego żołnierza AK Jacka Cydzika, jest aluminiowy i pozłacany, nocą podświetlany. Natomiast na froncie budynku umieszczone są cztery tablice pamiątkowe: jedna należy do systemu MSI i prezentuje historię gmachu, druga informuje o zwycięskiej walce młodzieżowego batalionu AL nad hitlerowcami, która miała tu miejsce w czerwcu 1944 roku (tablicę wmurowano w 1958 roku), trzecia upamiętnia zdobycie gmachu 20 sierpnia 1944 roku przez batalion "Kiliński", a czwarta upamiętnia płka Czesława Cywińskiego "Skowronka" (odsłonięta w 2011 roku).

Galeria

Tablica upamiętniająca zwycięską walkę oddziałów AL z hitlerowcami w 1944 roku

Tablica upamiętniająca zdobycie gmachu podczas powstania warszawskiego

Budynek PAST i jego otoczenie

Zobacz też

• Mała Pasta na Piusa XI (dziś Piękna)
• Mała Pasta na Tłomackiem (nieistniejąca)
• O Paście na Wikipedii
• O Paście na warszawa1939.pl
• Przedwojenny widok z PAST-y na Warszawę