|
| nr w rej. |
| 512/1 |
Ogród Saski
.JPG){kind=link}
Tablica informacyjna
Ogród Saski – park położony w Śródmieściu Północnym, pomiędzy ulicami Królewską, Marszałkowską, Senatorską, Canaletta, Niecałą, Fredry , Wierzbową oraz placem Piłsudskiego. Jego początki wiążą się z nieistniejącym obecnie pałacem Saskim, dla którego Ogród Saski był przypałacowym ogrodem. Ogród jest częścią osi saskiej.
Historia
Początki Ogrodu Saskiego wiążą się co prawda z ogrodowym założeniem przy pałacu Morsztynów z XVII wieku, jednak dopiero po przejęciu go przez Augusta II zyskał na znaczeniu – powstał na początku XVIII wieku jako barokowy ogród przypałacowy w stylu francuskim. Pierwsze prace zostały wykonane w latach 1713-1715 według projektu Jana Krzysztofa Naumana, w związku z tym wyburzono większość istniejących tu dotychczas zabudowań (oprócz dworu Bokuma). Prace prowadzono nadal, a ogród udostępniono zwiedzającym 27 maja 1727 roku. Wejście możliwe było przez jedną z bram pałacowych od strony wschodniej oraz przez Żelazną Bramę od strony zachodniej. Ogród zajął wówczas powierzchnię 13,5 hektara i był pierwszym faktycznym parkiem miejskim.
Prace dokończono w 1733 roku już według projektu Karola Fryderyka Pöppelmanna, natomiast do 1735 roku ogród otoczono murem wzmocnionym pięcioma bastionami od ulicy Królewskiej – jego celem było zapewnienie królowi bezpieczeństwa. Na terenie ogrodu powstało wówczas wiele obiektów takich jak: Wielki Salon, Mały Salon, a także zaprojektowana przez Karola Fryderyka Pöppelmanna Operalnia. W niej dnia 19 listopada 1765 roku, za sprawą Stanisława Augusta Poniatowskiego, wystawiono pierwszą sztukę w języku polskim: „Natrętów” Józefa Bielawskiego – uznawane jest to za narodziny Teatru Narodowego. Wydarzenie to upamiętnia kamień pamiątkowy umieszczony przy skrzyżowaniu Marszałkowskiej z Królewską.
Po śmierci króla Augusta III ogród został zaniedbany, w 1772 rozebrano budynek Operalni. Po upadku powstania kościuszkowskiego ogród został zdewastowany, część rzeźb wywieziono do Petersburga, do częściowych prac rewaloryzacyjnych przystąpiono po 1797 roku. Dopiero jednak w latach 1816-1827 ogród zrewaloryzowano i przekształcono w stylu parku angielskiego według projektu Jamesa Savage'a – utworzono staw, mur zastąpiono ogrodzeniem, rozebrano niepasujący do nowego rozwiązania przestrzenno-kompozycyjnego Wielki Salon, a park w całości udostępniono zwiedzającym, choć zamykano go na noc i nie wszystkich wpuszczano. Prace rekonstrukcyjne prowadzili ogrodnicy Johann Strobel oraz Aleksander Zakrzewski.
Ogród Saski około 1895 roku
Ogród został znacznie zdewastowany podczas powstania listopadowego, jednak udało się go przywrócić do stanu używalności dzięki działaniom Michała Szuberta, ważnym momentem w historii ogrodu były też lata 50. XIX wieku, kiedy to za sprawą Henryka Marconiego i jego systemu wodociągowego ogród wzbogacił się o wodozbiór i fontannę. Dnia 27 kwietnia 1862 roku w parku miał miejsce zamach na carskiego namiestnika Lüdersa, czego dokonał kpt. Andrij Potebnia. Była to zemsta za rozstrzelanie oficerów rosyjskich spiskujących przeciwko carowi, zamach jednak nie powiódł się, a Aleksandr Lüders uszedł z życiem. Interesujący może być też fakt, że w XIX wieku, w związku z brakiem parcel budowlanych w mieście, planowano nawet parcelację i zabudowę ogrodu, jednak nigdy nie doszło do realizacji tego projektu.
Ogród Saski i plac Saski w 1915 roku
W 1863 roku, podczas prac ziemnych w okolicach ogrodu odkryto pozostałości murowanej baszty oraz fragment muru. Nigdy nie zidentyfikowano, jakie przeznaczenie miała mieć ta baszta, jednak prawdopodobnie mógł to być skład prochu bądź kul z Wałów Zygmuntowskich. Wkrótce odkryto też pozostałości kościoła bonifratrów oraz przykościelnego cmentarza. Z czasem powstawały także kolejne wejścia do ogrodu: w 1836 roku od strony Żabiej, w 1869 roku od strony Niecałej, a w 1876 roku od strony ul. Kotzebuego (dziś Fredry). Po 1877 roku opiekę nad ogrodem sprawował Franciszek Szanior. W 1870 roku na terenie parku powstał Teatr Letni, który miał prowizorycznie zastąpić remontowany Teatr Wielki. Drewniany budynek jednak spodobał się na tyle, że go pozostawiono – dotrwał aż do 1939 roku, kiedy to spłonął podczas bombardowania. Ponadto w latach 30. XX wieku rozpoczęto przebijanie przez zachodni skraj ogrodu ulicy Marszałkowskiej, jednak w całości inwestycję tę zrealizowano dopiero po wojnie.
Podczas II wojny światowej park był cały czas w rękach Niemców, od 1942 Polacy nie mieli do niego wstępu. W rękach okupantów znalazł się także podczas powstania warszawskiego, wówczas też zniszczeniu uległa znaczna część drzewostanu oraz większość zabudowań ogrodowych. Mimo tej obstawy pod koniec sierpnia 1944 roku grupa dowodzona przez Andrzeja Romockiego "Morro" przebiła się przez ogród ze Starego Miasta do Śródmieścia, wychodząc na wysokości ulicy Zielnej. Było to jedyne udane przebicie naziemne pomiędzy tymi dzielnicami. W 1948 roku park odrestaurowano i przekomponowano według projektu Aliny Scholtz przy współpracy z Romualdem Guttem, na zachodnim skraju dokończono przebijanie ulicy Marszałkowskiej, a także zlikwidowano ogrodzenie. W 2007 roku ogród został zrewaloryzowany. Mimo zniszczeń wojennych w Ogrodzie Saskim znajduje się dziś wiele starych, nawet 200-letnich drzew, w tym trzy pomniki przyrody, pomiędzy istniejącym drzewostanem przy specjalnych okazjach sadzono są również nowe dęby – w 1996 roku posadziła go m.in. królowa Elżbieta II, a w 2013 roku uczestnicy Szczytu Noblistów. Dziś ogród zajmuje obecnie powierzchnię 15,76 hektara, w 2012 roku został częściowo odrestaurowany.
Obiekty
.JPG){kind=link}
.JPG){kind=link}
Zegar słoneczny
Stefana Starzyńskiego (2008) – obecnie na Saskiej Kępie
Współcześnie na terenie Ogrodu Saskiego znajduje się kilkanaście obiektów oraz tablic pamiątkowych, spośród których należy wymienić takie jak:
- Fontanna w Ogrodzie Saskim – znajduje się we wschodniej części ogrodu, powstała w latach 1853-1855 według projektu Henryka Marconiego.
- Kamień ustawiony w 200-lecie oddania Ogrodu Saskiego do użytku publicznego – znajduje się przy Wodozbiorze.
- Kamień pamiątkowy Tchorka – znajduje się w północno-zachodniej części ogrodu, obok przejścia w pałacu Błękitnym, umieszczony jest na niej napis: Teren bohaterskich walk obrońców Warszawy 1939 roku i masowych egzekucji w latach 1939-1944.
- Płyta pamięci zamordowanych mieszkańców Warszawy – znajduje się w zachodniej części ogrodu, przy ulicy Marszałkowskiej, upamiętnia 800 tysięcy mieszkańców Warszawy, którzy zginęli podczas II wojny światowej. W tym miejscu w latach 60. XX wieku planowany był zaprojektowany przez Marka Leykama pomnik zwycięstwa w postaci łuku triumfalnego, którego jednak ostatecznie nie zrealizowano – powstało jednak zbrojenie fundamentów, ukryte do dziś pod trotuarem. Na pamiątkowej płycie umieszczony jest napis: W wielkiej wojnie narodów przeciwko hitleryzmowi zginęło 6 000 000 Polaków, w tym 800 000 mieszkańców Warszawy, zwyciężyliśmy, by żyć wolni i w pokoju, braterstwie i sprawiedliwości.
- Pomnik Marii Konopnickiej – znajduje się w północno-zachodniej części ogrodu, odsłonięto go w 1966 roku, a pomnik wykonał Stanisław Kulon.
- Rzeźby – zespół dwudziestu jeden barokowych rzeźb wzdłuż głównej alei ogrodu z końca XVIII wieku, niektóre rekonstruowano po II wojnie światowej.
- Tablica pamiątkowa – umieszczona na osi głównej alei tablica pamiątkowa została odsłonięta w 1938 roku, w 2011 roku została odrestaurowana i ponownie odsłonięta.
- Wodozbiór – wodozbiór znajduje się w północnej części ogrodu, na specjalnie usypanym wzgórzu, powstał w latach 1852-1854 według projektu Henryka Marconiego.
- Zegar słoneczny – znajduje się obok fontanny, ustawiono go w 1863 roku z funduszy zapisanych przez Antoniego Magiera.
Dawniej na terenie Ogrodu Saskiego znajdowały się również takie obiekty jak:
- Altanka owocowa – znajdowała się w południowej części ogrodu, w rejonie późniejszego kąpieliska. (więcej)
- Altanka z wodą sodową – znajdowała się obok wodozbioru, powstała w 1865 roku według projektu Juliana Ankiewicza. (więcej)
- Cieplarnia – znajdowała się w zachodniej części ogrodu, był to żelazno-szklany budynek wybudowany w 1894 roku w celu przechowywania zimą egzotycznych roślin. (więcej)
- Domek Ogrodnika – znajdował się w zachodniej części ogrodu, obok cieplarni, powstał w 1846 roku. (więcej)
- Dwór Bokuma – znajdował się w północnej części parku, powstał w XVIII wieku i nie został wyburzony podczas urządzania ogrodu, służył jako oranżeria. Budynek rozebrano w 1816 roku. (więcej)
- Instytut Wód Mineralnych – znajdował się w południowo-zachodniej części ogrodu, otwarty został w 1847 roku, a zaprojektowany przez Henryka Marconiego. (więcej)
- Kąpielisko dla dzieci – znajdowało się w południowej części ogrodu, istniało w okresie międzywojennym. (więcej)
- Kiosk do sprzedaży gazet – znajdował się obok wodozbioru i altanki z wodą sodową, powstał w 1877 roku według projektu Stanisława Adamczewskiego. (więcej)
- Kiosk meteorologiczny – znajdował się w południowej części ogrodu, przeniesiono go w to miejsce w 1887 roku po zakończeniu Wystawy Higienicznej, zlikwidowano go po 1895 roku. (więcej)
- Mały Salon – znajdował się we wschodniej części ogrodu, tuż obok pałacu Saskiego, powstał w 1745 roku według projektu Fryderyka Karola Pöppelmanna. Rozebrano go w 1816 roku. (więcej)
- Mleczarnia – znajdowała się w zachodniej części ogrodu, obok instytutu wód mineralnych, istniała od 1838 roku, a od 1912 roku w budynku znajdowało się biuro centralnych ogrodów miejskich. (więcej)
- Operalnia – budynek znajdował się w południowo-zachodniej części ogrodu, powstał w 1748 roku według projektu Fryderyka Pöppelmanna, jednak ze względu na fatalny stan techniczny obiekt rozebrano w 1772 roku. (więcej)
- Pawilon "Kropli Mleka" – znajdował się w północno-wschodniej części ogrodu, powstał po 1897 roku. (więcej)
- Pomnik Stefana Starzyńskiego – znajdował się we wschodniej części ogrodu, w miejscu pałacu Brühla, a betonowy postument, na którym stał, był jego pozostałością. W 2008 roku pomnik przeniesiono na ulicę Saską.
- Teatr Letni – znajdował się w północno-zachodniej części ogrodu, powstał w 1870 roku według projektu Aleksandra Zabierzowskiego jako budynek tymczasowy, na czas remontu Teatru Wielkiego. Mimo to nie został rozebrany i dotrwał do 1939 roku, kiedy to spłonął podczas niemieckiego bombardowania. (więcej)
- Ujeżdżalnia – znajdowała się w południowej części ogrodu, przy ul. Królewskiej, powstała w XVIII wieku według projektu Fryderyka Karola Pöppelmanna, jednak budynek rozebrano w 1822 roku. (więcej)
- Wielki Salon – znajdował się w zachodniej części ogrodu, powstał około 1724 roku według projektu Daniela Mateusza Pöppelmanna, budynek częściowo rozebrano w 1804 roku, a w całości zdemontowano w 1817 roku. (więcej)
Wszystkie nieistniejące obiekty, jeżeli nie zaznaczono inaczej, zostały zniszczone podczas II wojny światowej.