Jurydyka – jednostka osadnicza znajdująca się w obrębie miasta lub w jego strefie podmiejskiej wyłączona spod miejskiej jurysdykcji zarówno administracyjnej, jak i sądowniczej, należąca najczęściej do prywatnych właścicieli lub do klasztorów. Pierwsze jurydyki wokół Warszawy zaczęły powstawać już w XIV wieku, jednak jako forma prawna została zapoczątkowana ustawą w 1559 roku. Od tego czasu wokół niezależnych Starej i Nowej Warszawy powstało kilkadziesiąt jurydyk, a w szczytowym momencie było ich 28. Próbę ich zlikwidowania podjęto w II połowie XVIII wieku, udało się to dopiero 18 kwietnia 1791 roku, kiedy to przyjęto likwidującą jurydyki uchwałę zwaną Prawo o miastach. Weszła ona w życie w 1794 roku, jednak mimo to wiele osiedle jeszcze przez pewien czas nie poddawało się jurysdykcji warszawskiego ratusza. W dniu likwidacji w jurydykach mieszkało około 25 tysięcy osób.
Na obszarze współczesnej Warszawy istniały następujące jurydyki:
- Aleksandria – pomiędzy dzisiejszymi ulicami Kopernika, Tamką i Topiel,
- Bielino – wokół dzisiejszego placu Dąbrowskiego i wzdłuż współczesnej ulicy Wilczej,
- Bożydar-Kałęczyn – pomiędzy współczesnymi ulicami Książęcą i Smolną,
- Dziekania – w rejonie współczesnych ulic Kanonia i Dziekania,
- Dziekanka – przy Krakowskim Przedmieściu i ulicy Trębackiej,
- Golędzinów – na współczesnym Golędzinowie,
- Grzybów – wokół dzisiejszego placu Grzybowskiego,
- Kapitulna – wzdłuż współczesnej ulicy Kapitulnej,
- Leszno – wzdłuż współczesnej alei "Solidarności", a dawnej ulicy Leszno,
- Mariensztat – w okolicach dzisiejszego Rynku Mariensztackiego,
- Nowogrodzka – wzdłuż współczesnej ulicy Nowogrodzkiej,
- Nowolipie – między współczesnymi ulicami Nowolipie i Nowolipki,
- Nowoświecka – w rejonie Nowego Światu i Ordynackiej,
- Ordynacka – w pobliżu współczesnej ulicy Ordynackiej,
- Parysowska – pomiędzy współczesnymi ulicami Miłą i Muranowską,
- Praga – na obszarze wsi Praga,
- Skaryszew-Kamion – na obszarach wsi Skaryszew i Kamion,
- Solec – w rejonie współczesnego Rynku Soleckiego,
- Stanisławów – między ulicami Leszczyńską i Radną,
- Szpitalna – istniała w rejonie Nowego Światu, została zastąpiona jurydyką Nowoświecką,
- Szymanowska – w pobliżu współczesnej ulicy Inflanckiej,
- Świętojerska – wzdłuż współczesnej ulicy Świętojerskiej,
- Tamka-Kałęczyn – w okolicach ulic Tamka i Solec,
- Tłomackie (Tłumackie) – w otoczeniu placyku Tłomackie,
- Waliców – w okolicach dzisiejszej ulicy Waliców,
- Wielądka – w okolicach dzisiejszej ulicy Stawki,
- Wielopole – w okolicach dzisiejszego placu Żelaznej Bramy,
- Wierzbowska – w pobliżu dzisiejszych ulic Wierzbowej i Trębackiej.
Jurydyki niezrealizowane:
- Ujazdowska – między Mokotowską a Wiejską, według planów Tylmana z Gameren.