Wincenty Kasprzycki "Widok kościoła w Służewie i stawu w Gucinie", ok. 1834 roku
Gucin – obszar na terenie dzisiejszej dzielnicy Ursynów, zlokalizowany u podnóża skarpy wiślanej i kościoła św. Katarzyny na Starym Służewie; dawna rezydencja filialna Wilanowa.
Powstanie i lokalizacja[]
Gucin był kształtowany od 1817 roku z inicjatywy Stanisława Kostki Potockiego, ówczesnego właściciela dóbr wilanowskich, który, jak rzekł napis na nieistniejącej tablicy erekcyjnej, "na lat kilka przed zgonem zajął się ozdobą jego i tu wolne chwile od prac publicznych odpocznieniu i naukom poświęcał. Tu, przebywając dnie całe, wiele z dzieł Swoich utworzył i ukończył, tu w dni świąt przyjmował na ucztę wiejską odwiedzającą go roodzinę i przywiązane do Siebie osoby. Sam kierował pracam i ku wygodzie i ozdobieniu lubego Sobie schronienia,któremu nadał imię wnuka: Gucin.". Była to letnia siedziba, dość skromnie urządzona w duchu parków romantycznych i składała się z dworu i otoczającego go ogrodu, zespołu budynków gospodarczych z ogrodem użytkowym, stawu u podnóża skarpy oraz z Gaju.
Nazwa Gucina, podobnie jak i pozostałych rezydencji filialnych Wilanowa, wywiedziona została od imion wnuków właściciela dóbr wilanowskich. Obok Natolina od imienia Natalii i Morysina od Maurycego powstał również Gucin, pochodzący od Gucia, czyli Augusta. Była to w owym okresie tendencja często spotykana i wiele rezydencji w Polsce otrzymywało nazwy od imion osób bliskich właścicielom obiektów.
Gucin znajdował się w niedalekiej odległości od Wilanowa na północnym skraju wsi Służew, w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła św. Katarzyny. Rrezydencja obejmowała obszar na płaskowzgórzu, skarpie i podskarpiu ze stawem, którego pozostałością jest obecnie Księży Staw.
Teren Gucina był dwukrotnie powiększany: pierwszy raz, gdy na mocy układu z parafią z 1811 roku dokonana została zamiana gruntów w 1818 roku, w wyniku której powiększony został teren ogrodu do granicy kościelnego cmentarza, i po raz drugi w 1820 roku, gdy teren ogrodu został powiększony o grunt także należący do kościoła, a położony "nad stawem od strony wzgórza w kierunku południowym aż do zdroju przy drugiej sadzawce pod skarpą na skraju plebańskich zabudowań gospodarczych".
Szczegółowy opis[]
Dwór zwany pałacykiem był budowlą dość skromną, ulokowaną na skraju skarpy i umożliwiał dalekie widoki na rozległy obszar doliny powiśla. Wzniesiony z drewna dworek na fundemancie murowanym był jedynym budynkiem mieszkalnym w Gucinie poza pomieszczeniami mieszkalnymi urządzonymi w oficynie.
Jak wskazuje inwentaryzacja wykonana miesiąc po śmierci Potockiego, dworek składał się z sieni, pokojów "do kompanii", "do sypiania" i "białego", gabinetu "pąsowego", garderoby, pokoju jadalnego w oficynie i pokoju kredensowego. W pokoju "do kompanii" oprócz mebli mahoniowych znajdowały się rysunki w złoconych ramach. W pokoju "do sypiania" poza meblami był portret Aleksandra "cesarza i króla", kopia Balińskiego z Magdaleny Correggia, figurki Heby i Ganimeda z pasty porcelanowej oraz popiersie Apollina Belwederskiego, a na ścianach rysunki w ramach złoconych. Urządzenie gabinetu "pąsowego" składało się z umeblowania, z pająka z jaja strusiego oprawnego w brąz złocony, portretu Napoleona i kopersztychów kolorowanych. W pokoju kredensowym była zastawa stołowa na kilkanaście osób.
Pałacyk w Gucinie w czasie swojego istnienia nie podlegał znacznym przekształceniom, jedynie w 1872 roku dodano ganek z tarasem w ścianie szczytowej budynku. Przewidywana była także budowa jeszcze jednego obiektu przeznaczonego na mieszkania dla gości Potockiego, lecz projekt jego nie został nigdy zrealizowany.
W sąsiedztwie dworu ulokowano ławki malowane na biało i zielono, wazony do kwiatów, gipsową figurkę Kupidyna i klasycystyczną hermę. Ogród otaczający dwór był niewielkich rozmiarów i otoczony klombami, będące charakterystyczną dla epoki parków krajobrazowych formą terenowo-roślinną. Jednym z głównych akcentów architektonicznych Gucina miała być niezrealizowana, zaprojektowana przez Stanisława Kostkę Potockiego pseudoantyczna świątynia z doryckim czterokolumnowym portykiem od frontu.
Wzdłuż granicy z kościołem św. Katarzyny znajdowało się ażurowe ogrodzenie i towarzyszące mu rzędowe nasadzenie drzew. W bezpośrednim sąsiedztwie ogrodu wypoczynkowego znajdował się ogród użytkowy z sadem i figarnią, wydzielony ogrodzeniem z całości rezydencji. Przy wejściu do sadu ustawiona została rzeźba wyobrażająca Fauna z wierszowanym tekstem:
Kochanku nymf pierzchliwych, Faunie kozionogi!
Miej w swej opiece sadek i te wszystkie progi
Czuwaj nad pięknem kwiatów i owoców rodem
Czuwaj by Gucin nie był złodziejów przechodem
Stań mu od tęsknych gości i bębnów w obronie
Za to róża z fiołkiem uwieńczą twe skroni
A dzień prawdziwie godny trzeciego Augusta
Starym węgrzynem skropi twoje usta
Na terenie Gucina wybudowano na stawie pod skarpą altanę wypoczynkową, do której prowadził krótki pomost. W skarpie znajdowała się również podziemna grota czy też chodnik podziemny widoczny od strony skarpy, zwany katakumbami. Powstały one na przełomie XVIII i XIX wieku i był to podziemny, ceglany korytarz o kolebkowym sklepieniu, który w czasach Stanisława Kostki Potockiego służył jako tajne miejsce spotkań wolnomularzy, następnie jako cmentarz, na którym chowano członków loży masońskiej, a później jako piwnica gospodarcza. Miał on około 60 m długości, a wejście do niego wiodło przez pawilon o nieznanym dziś wyglądzie.
U stóp skarpy rozciągał się sztucznie ukształtowany sztuczny staw. Jego długość wynosiła ok. 350 m, a szerokość 70 m. Pełnił ważną funkcję kompozycyjną działając jak lustro i pogłębiając odbijające się w nim składniki parkowej kompozycji.
Rezydencja funkcjonowała w tym kształcie stosunkowo krótko, bowiem jedynie do śmierci twórcy w 1821 roku. Po śmierci Potockiego Gucin powiększył się o Gaj utworzony z inicjatywy jego żony przekształcając rezydencję Gucin w ogród-pomnik poświęcony pamięci Potockiego i jego brata Ignacego. Od tamtej pory Gucin jest postrzegany z Gajem jako całościowe założenie Gucin Gaj.
- Zobacz więcej w artykule: Gucin Gaj.
Źródła[]
- Majdecka-Strzeżek A., Historia dworsko-parkowego założenia w Gucinie, Ad Rem 1/2017, s. 3-4
- Małachowski S., Gaj w Gucinie, Ochrona Zabytków 11/1-2 (40-41), s. 146-149, 1958
- Fijałkowski W., Epitafium dla Gucina, Ochrona Zabytków 52/2 (205), s. 127-132, 1999
- Wrzos Z., Kimic K., Ogród pamięci Gucin-Gaj w Warszawie - stan przetrwania, Czasopismo Techniczne. Architektura, 2-A/2012, s. 119-127