Elektrownia Powiśle

Ten artykuł dotyczy elektrowni. Zobacz też: Powiśle (strona ujednoznaczniająca).

Elektrownia Powiśle – kotłownia nr II adaptowana na galerię handlową

nr w rej.

A-430

Elektrownia Powiśle – wyłączona z eksploatacji elektrownia, która znajdowała się na Powiślu, przy ulicy Dobrej, pomiędzy ulicami Dobrą, Zajęczą, Elektryczną, Tamką, Wybrzeżem Kościuszkowskim i Leszczyńską.

Historia

Tablica upamiętniająca walki o elektrownię w czasie powstania warszawskiego

Blok osiedla Nowe Powiśle

Prace remontowe i budowa nowych obiektów (2014)

Elektrownia została wybudowana w latach 1903-1905 przez paryską firmę Compagnie d’Electricite Varsovie, która posiadała koncesję od 1904 roku. Elektrownia, uruchomiona w listopadzie 1904 roku, dysponowała własnym ujęciem wody z Wisły, szesnastoma kotłami oraz pięcioma turbozespołami, z których największy miał moc 4000 kW. Dowóz materiałów do elektrowni zapewniała wybudowana w 1923 roku bocznica kolejowa biegnąca od Dworca Kowelskiego wzdłuż bulwarów wiślanych aż do elektrowni. W 1915 roku firma została podporządkowana magistratowi, a w 1918 roku państwu. W latach 1922-1924 elektrownię rozbudowano i zmodernizowano, by produkować około 52 mln kWh energii – powstał wtedy m.in. budynek biurowo-techniczny od strony Wybrzeża Kościuszkowskiego. W latach 1924-1936 elektrownia należała do Towarzystwa Elektrycznego, ale wróciła do miasta w związku z niewypełnianiem postanowień koncesji.

W latach 1937-1939 elektrownia ponownie została zmodernizowana, zamontowano w niej wtedy turbozespół o mocy 32 MW, rozebrano także wysoki komin. Podczas kampanii wrześniowej zabudowania elektrowni zostały silnie uszkodzone, prowizorycznie odtworzono je na potrzeby dalszej produkcji prądu dla miasta. Podczas okupacji na terenie elektrowni powstał schron wartowniczo-obserwacyjny o wymiarach 4 na 3 metry. W czasie powstania warszawskiego teren elektrowni powstańcy zdobyli już 1 sierpnia, potem na jej terenie zbudowano powstańczy wóz bojowy „Kubuś” – użyto do niego części z przedwojennej fabryki Chevroleta znajdującej się w rotundzie na Dynasach. Toczyły się tutaj zacięte walki, elektrownia była bombardowana, jednak wciąż wytwarzała prąd dla walczącego miasta. Walki szczególnie nasiliły się we wrześniu i wobec przewagi niemieckiej siły powstańcze zmuszone były opuścić elektrownię 5 września.

18 stycznia 1945 rozpoczęły się prace nad odbudową elektrowni. Znaczącej pomocy technicznej udzieliła wojskowa misja radziecka, pracująca w Warszawie od marca do września 1945. Pierwszy generator uruchomiono 25 kwietnia, drugi 18 maja, trzeci 22 czerwca, a czwarty 6 września. Pod koniec 1945 elektrownia osiągnęła moc 57,3 MW. Elektrownia została zamknięta w latach 90.

Wszystkie generatory pracowały na napięciu 5,25 kV, a energia wyprowadzana była przez rozdzielnię 15 kV. Wszystkie turbiny z racji układu kolektorowego pracowały na parze o ciśnieniu 1,15 MPa i temperaturze 350 °C (czyli na bardzo niskich parametrach, niezmienionych od 1904 roku). W sumie w elektrowni w okresie jej eksploatacji pracowało 35 różnych kotłów.

Budowa turbozespołów nr Tz8 i Tz9 związana była z rozbudową kanałów wody chłodzącej. Kanały te zostały przecięte tunelem Wisłostrady, otwartym 30 sierpnia 2003 (budowę rozpoczęto w kwietniu 2001). To ostatecznie przypieczętowało los elektrowni.

Teren dawnej elektrowni po 2001

Przebudowa kompleksu elektrowni (2018)

Fragment kompleksu Elektrowni Powiśle po przebudowie na galerię handlową

W odnowionym budynku po dawnej rozdzielni 30 kV wybudowanym w połowie lat 30. uruchomiona została nowa stacja transformatorowa 110/15 kV RPZ Powiśle. Przejęła ona zasilanie sieci 15 kV Śródmieścia, zasilanej do tej pory z przyelektrownianej rozdzielni 15 kV. Pierwsze załączenie pod napięcie nowej stacji nastąpiło w październiku 2007 roku, oficjalne otwarcie 18 marca 2008.

Elektrownia wpisana jest do rejestru zabytków jako zespół Elektrowni Warszawskiej, ul. Elektryczna 2 a, 1902-14, 1922-36, nr rej.: A-430 z 16.12.2004 (rozdzielnia 35(30) kV, rozdzielnia 5/15 kV, keson – podziemny zbiornik wody, hala maszyn i kotłownia nr 2).

Teren Elektrowni został sprzedany przez spółkę Elektrociepłownie Warszawskie irlandzkiej spółce developerskiej, która w północnej części kompleksu zbudowała zespół apartamentowców. W części południowej zaplanowano kompleks biurowo-mieszkalno-usługowy. Inwestycja polegała na odremontowaniu zabytkowych obiektów i dokomponowaniu do nich trzech biurowców oraz apartamentowca od strony ul. Dobrej. Projekt opracowała pracownia APA Wojciechowski Architekci.

Inwestycję wielofunkcyjną, w tym część handlowo-usługową pod nazwą Elektrownia Powiśle z ok. 18 tys. m² powierzchni użytkowej z adresem przy ul. Dobrej 42 otwarto w maju 2020.

W 2021 roku Elektrownia Powiśle otrzymała Nagrodę Architektoniczną Prezydenta m. st. Warszawy (VII edycja, kategoria: architektura komercyjna).

Obiekty

Hala Maszyn

Dawny teren elektrowni, plac budowy osiedla Nowe Powiśle (14.05.2008)

W skład elektrowni wchodziły następujące budynki: od strony ulicy Dobrej na początku widać kotłownię nr II z niebieskim budyneczkiem na szczycie, wybudowaną w latach 1924-1926. Niezniszczony budynek przetrwał II wojnę światową. W 2003 roku planowane wyburzenie hali, jednak po interwencji mieszkańców i prasy z tego pomysłu zrezygnowano. Do tej kotłowni od północy przylega kotłownia nr III, wybudowana w latach 1938-1939, współcześnie planowana do rozbiórki, a od południa kotłownia nr I wybudowana w latach 1904-1905, jako pierwsza na terenie elektrowni. W 1904 i 1910 roku wybudowano przy niej dwa kominy (50-metrowy i 80-metrowy), które jednak rozebrano kolejno w 1925 roku i 1938 roku. Kotłownia została znacznie zniszczona podczas II wojny światowej, jej ruiny rozebrano po wojnie, na zachowanych fundamentach wzniesiono w latach 60. XX wieku halę warsztatów mechanicznych. Od frontu kotłowni pierwszej znajduje się niewielki budynek warsztatowy wybudowany przez Niemców podczas okupacji w wyniku znacznej przebudowy wcześniejszego, parterowego budynku. Na tyłach tych wszystkich zabudowań znajduje się rozległa hala maszyn z 1905 roku, wybudowana jako jeden z pierwszych obiektów. Początkowo był to krótki, sześcioosiowy budynek, z czasem rozbudowany o jedenaście osi. Po zniszczeniach wojennych halę odbudowano w uproszczonym stylu oraz rozbudowano w kierunku północnym.

Na tyłach hali maszyn, już przy Wybrzeże Kościuszkowskim, znajduje się komora wodna z około 1925 roku, wzniesiona w miejscu wcześniejszego ujęcia wody. Budynek przebudowano po 1945 roku zamurowując wszystkie okna i tynkując go. Dalej na południe mieści się budynek rozdzielni 5-15 kV z około 1905 roku, częściowo przebudowany w 1939 roku według projektu J. Korszyckiego i S. Maleckiego. Uszkodzony podczas II wojny światowej budynek odremontowano według oryginalnego projektu około 1950 roku, po 1996 roku częściowo rozebrano przęsło wschodnie w związku z przebiciem ulicy Zajęczej. Od strony Dobrej znajduje się przy nim budynek rozdzielni 35 kV, wybudowany w 1936 roku według projektu T. Łapińskiego. Kolejnym budynkiem był dwupiętrowy budynek techniczno-biurowy od strony Wybrzeża Kościuszkowskiego, wybudowany w pierwszej połowie lat 20. XX wieku, jeszcze przed wojną nadbudowany. Silnie zniszczony podczas powstania warszawskiego gmach został odbudowany w latach 40. XX wieku ze znacznym uproszczeniem wyglądu. Budynek rozebrano po 1996 roku w związku z przebijaniem ulicy Zajęczej do mostu Świętokrzyskiego.

Linki zewnętrzne

• Elektrownia Powiśle na Wikipedii
• Elektrownia Powiśle na warszawa1939.pl