Dworzec Główny

Ten artykuł dotyczy dworca międzywojennego. Zobacz też: Warszawa Główna.

Dworzec Główny – wizja artystyczna

Dworzec Główny uszkodzony podczas kampanii wrześniowej (1939)

Dworzec Główny – nieistniejący centralny dworzec kolejowy funkcjonujący od 1933 do 1944 roku, przy Alejach Jerozolimskich 38/46 (numeracja międzywojenna) niedaleko skrzyżowania z Marszałkowską.

Historia

Koncepcje centralnego dworca kolejowego dla Warszawy pojawiały się już w II połowie XIX wieku, jednak realnych kształtów nabrały one dopiero w latach 20. XX wieku w związku ze zbyt małą przepustowością dotychczasowego Dworca Wiedeńskiego oraz planami budowy przecinającej miasto tunelem linii średnicowej, na której Dworzec Główny miałby być dworcem przelotowym. Pierwszy konkurs rozpisano już w 1921 roku, a jurorzy przyznali pierwszą nagrodę Juliuszowi Nagórskiemu, który zaprojektował neoklasycystyczny budynek z dwoma bocznymi pawilonami. Z powodów finansowych zrezygnowano jednak z budowy, a w 1928 roku rozpisano kolejny konkurs, który tym razem wygrał zespół pod przewodnictwem Czesława Przybylskiego. Projekt przewidywał budowlę 26-metrowej wysokości dominującą nad utworzonym czterohektarowym placem od strony ul. Marszałkowskiej. Zaplanowano także miejsce na hotel i przystanki autobusowe od strony ul. Chmielnej oraz przejście do planowanej stacji metra. Zadbano o wystrój malarsko-rzeźbiarski dworca, jednak ostatecznie żadnych elementów nie udało się zrealizować.

Konstrukcja dworca została zaprojektowana przez zespół pod przewodnictwem inżyniera Andrzeja Pszenickiego, którzy przygotowali konstrukcję stalową, nitowaną, za wyjątkiem części podziemnej, gdzie wykorzystano konstrukcję żelbetową. Budowa dworca ruszyła w 1932 roku, a już w 1933 roku uruchomiono dworzec tymczasowy, równocześnie rozpoczęto rozbiórkę dawnego Dworca Wiedeńskiego. Budowę prowadzono etapami, a ruch pociągów nie był wstrzymywany, wobec czego prace w części podziemnej były ograniczone do kilka godzin dziennie. Gotowe fragmenty kolejno oddawano do użytku, np. w 1938 roku z dworca zaczęto odprawiać pasażerów na podziemnych peronach, podczas gdy powyżej trwała budową metalowej konstrukcji gmachu. Po śmierci Czesława Przybylskiego w 1936 roku budową kierowali dalej Romuald Miller i Stanisław Brukalski. 15 grudnia 1936 roku otwarto przebiegającą przez dworzec zelektryfikowaną linię kolejową, a 14 grudnia 1937 roku uroczyście dokonano otwarcia zelektryfikowanej linii kolejowej do Mińska Mazowieckiego. Budowa zbliżała się do końca, kiedy 6 czerwca 1939 roku w wyniku zaprószenia ognia przez jednego z robotników Dworzec Główny stanął w płomieniach, gmach został w znacznej mierze uszkodzony. Budowa była kontynuowana, jednak kolejne zniszczenia przyniosła kampania wrześniowa. Uszkodzona budynek został w 1940 roku prowizorycznie odremontowany, m.in. przykryto halę odjazdów nowym dachem. 21 sierpnia 1942 roku otoczenie dworca zostało zbombardowane przez lotnictwo radzieckie, a 24 października 1942 roku oraz 17 stycznia 1943 roku żołnierze Gwardii Ludowej wykonali akcje odwetowe na znajdujący się w tym budynku niemiecki lokal „Mitropa”.

Po powstaniu warszawskim gmach został wysadzony w powietrze, w formie ruiny zachowały się jedynie fragmenty hali głównej dworca. 17 stycznia 1945 roku nad ruinami Dworca załopotała biało-czerwona flaga, gdyż był to dzień wkroczenia wojsk polskich i radzieckich do lewobrzeżnej Warszawy. Ruiny dworca rozebrano w latach 50. XX wieku. W miejscu Dworca Głównego planowano wzniesienie Dworca Centralnego, jednak ostatecznie powstała podziemna stacja kolejowa Warszawa Śródmieście.

Zobacz też

• Leszek Piskowski: Dworzec Główny w Warszawie [w:] Spotkania z Zabytkami, nr 12/2009, str. 40-41
• Kolorowe zdjęcie Dworca Głównego
• Dworzec Główny na Wikipedii
• Dworzec Główny na warszawa1939.pl