Bemowo

Ten artykuł dotyczy dzielnicy. Zobacz też: Lotnisko Bemowo, obszar MSI Bemowo-Lotnisko, osiedle Stare Bemowo, zespół przystankowy Stare Bemowo i zespół przystankowy Bemowo-Ratusz.

Podział Bemowa na obszary MSI

Bemowo – to położona w zachodniej części Warszawy dzielnica o powierzchni 24,95 km², licząca 125 119 mieszkańców (stan na 2020). Burmistrzem dzielnicy jest Urszula Kierzkowska.

Historia

Transatlantycka Radiostacja Nadawcza

Obszar dzisiejszego Bemowa w średniowieczu wchodził głównie w skład tzw. dóbr rycerskich, a ówczesne księgi wyróżniają tutaj takie wsie jak Groty (ród Grotów), Chrzanów (ród Chrzanowskich) czy Górce (syn właściciela, Piotra Pielgrzyma, zwał się Górczewski), inne rody występujące w okolicy to także Blizińscy (tuż poza granica miasta leży wieś Blizne) oraz Szeligowscy (wieś Szeligi i dzisiejsza ul. Szeligowska) - wsie te wszystkie były starsze od znajdującej się nieco na wschód Wielkiej Woli.

Wsie zostały znacznie spustoszone podczas potopu szwedzkiego, który przyczynił się także do późniejszej popularnej nazwy północnych okolic Bemowa - Szwedzkie Góry. Większy rozwój nastąpił dopiero w XIX wieku, kiedy to wykształcił się folwark Jelonki, a fragmenty na pograniczu z dzielnicą Wola należały także do zakładów ogrodniczych Ulrichów. Nastąpił też rozwój przemysłu, w 1864 roku w Jelonkach powstała cegielnia oraz fabryka dachówek Bogumiła Schneidera - istniał on w rejonie skrzyżowania Połczyńskiej z Powstańców Śląskich, a pozostałością po niej są glinianki Jelonek (dziś zabudowywane osiedlem) oraz Sznajdra.

Odzyskanie niepodległości przez Polskę oraz znaczne powiększenie obszaru Warszawy w 1916 roku przyniosło sporo pozytywnych efektów dla tej okolicy, gdyż Jelonki znalazły się w bezpośrednim sąsiedztwie stolicy niepodległego państwa. Pierwszą inwestycją była Transatlantycka Radiostacja Nadawcza, wzniesiona na dobrach wsi Gać (dziś Radiowo) oraz Babice w 1921 roku. Sporo terenu zostało jednak niewykorzystane, pomysł miał jednak Ignacy Boerner, który zainicjował w 1932 roku budowę Osiedla Łączności, którego pierwszy domy gotowe były w 1934 roku. Rok wcześniej, bo 22 października 1933 roku, osiedle połączono linią tramwajową z pętlą na Kole, wówczas była to linia B, dziś 20. W 1936 roku osiedle zmieniło nazwę na Boernerowo.

Na południu powstało inne osiedle, znane jako miasto-ogród Jelonek, jego budowa rozpoczęła się w 1925 roku na rozparcelowanych dobrach należących niegdyś do Bogumiła Schneidera. Na jego terenie w 1937 roku otwarto budynek szkoły podstawowej przy ul. Połczyńskiej. Podczas kampanii wrześniowej przez te tereny przechodził główny atak wojsk niemieckich na warszawską Wolę. Jednak podczas okupacji zachowany był względny spokój, w 1943 roku Zygmunt Schneider ofiarował nawet teren pod kościół Podniesienia Św. Krzyża. Zniszczeniu nie uległy ani osiedla Jelonki, ani Boernerowo, które było też podczas okupacji ośrodkiem działalności konspiracyjnej. Dopiero w przeddzień wkroczenia Rosjan do Warszawy, 16 stycznia 1945 roku Niemcy wysadzili Transatlantycką Radiostację Nadawczą.

Obszar dzisiejszego Bemowa został przyłączony do Warszawy w 1951 roku i wszedł początkowo w skład dzielnicy Wola, w tym samym roku otwarto Wojskową Akademię Techniczną. W rok później, w 1952 roku wybudowano dla budowniczych Pałacu Kultury i Nauki barakowe Osiedle Przyjaźń. Po zakończeniu budowy w 1955 roku osiedle stało się zespołem domów akademickich. W latach 70. XX wieku powstało Osiedle Lazurowa oraz Osiedle Górczewska, a w latach 80. Nowe Bemowo oraz Górce. Wraz z reformą administracyjną z 1994 roku Bemowo stało się jedną z dzielnic miasta. W kwietniu 2012 roku na Bemowie zaczął działać pierwszy w Warszawie system roweru miejskiego, zaś w 2013 roku dzielnica otrzymała nagrodę „Lidera Wzrostu”, przyznawaną najprężniej rozwijającej się dzielnicy i gminy metropolii warszawskiej.

Dziś Bemowo to przede wszystkim sypialnia miasta – zdecydowana większość mieszkańców Bemowa mieszka w blokowiskach. W skład Bemowa wchodzą obszary MSI: Bemowo-Lotnisko, Boernerowo, Chrzanów, Fort Bema, Fort Radiowo, Górce, Groty, Jelonki Południowe, Jelonki Północne oraz Lotnisko.

Granice dzielnicy

Dzielnica graniczy od północy z Bielanami (wzdłuż ul. Kampinoskiej, Księżycowej i gen. Maczka), od wschodu z Żoliborzem (wzdłuż al. Armii Krajowej i al. Prymasa Tysiąclecia) oraz Wolą (wzdłuż linii kolejowej z projektowanymi stacjami Górczewska i Połczyńska), od południa z Włochami i Ursusem (wzdłuż linii kolejowej ze stacją Gołąbki), a od zachodu z powiatem warszawskim-zachodnim.

Pochodzenie nazwy

Nazwa dzielnicy pochodzi od nazwiska generała Józefa Bema, jej nadanie związane jest z negatywną lustracją przez władze socjalistyczne patrona osiedla Boernerowo, które zostało przemianowane na bardziej „patriotyczne” Bemowo. Do dawnej nazwy osiedla wrócono w 1989 roku, jednak nazwa Bemowo pozostała zarówno w nazwie osiedla Nowe Bemowo jak i całej dzielnicy.

Obiekty

Na Bemowie mamy do czynienia ze sporą różnorodnością zabudowy, pomiędzy typowo PRL-owskimi blokami umieszczone są przedwojenne osiedla oraz miasta-ogrody a także osiedla o charakterze jednorodzinnym. Najstarsze zachowane zabudowania pochodzą jednak zaledwie z końca XIX wieku i są to zabytkowe forty: Fort Babice, Fort Bema, Fort Blizne i Fort Chrzanów. Wiele jest centrów handlowych i hipermarketów, przede wszystkim liczą się Centrum Handlowe Bemowo, Tesco na Górczewskiej i Połczyńskiej czy Hala Targowa Wola. Inne ciekawe obiekty to Wojskowe Zakłady Lotnicze oraz lotnisko „Babice”.

Osiedla

Osiedle Boernerowo

Osiedle Nowe Bemowo

Choć historia niektórych osiedli na Bemowie sięga średniowiecza, to najstarsze zabudowania pochodzą z okresu międzywojennego i były ściśle związane ze stołecznością sąsiedniej, blisko położonej Warszawy. Są takie dwa osiedla:

• Stare Jelonki, założone jako „Miasto-ogród Jelonek” w latach 20. XX wieku (część znajduje się dziś na Woli).
• Boernerowo, założone jako „Osiedle Łączności” w latach 30. XX wieku w sąsiedztwie Transatlantyckiej Radiostacji Nadawczej.

Po II wojnie światowej przez długi czas zachowany był charakter tych terenów, pomimo włączenia ich w 1951 roku do Warszawy. Rozbudowa rozpoczęła się dopiero w latach 70. XX wieku w ramach budowy Zachodniego Zespołu Mieszkaniowego:

• Osiedle Przyjaźń, założone w latach 50. XX wieku dla budowniczych Pałacu Kultury i Nauki.
• Osiedle Lazurowa, założone w latach 70. XX wieku wzdłuż wschodniej części ul. Lazurowej.
• Osiedle Jelonki, założone w latach 70. XX wieku na niezabudowanych terenach wzdłuż ul. Powstańców Śląskich.
• Osiedle Górczewska, założone w latach 70. XX wieku wzdłuż południowej części ul. Górczewskiej
• Osiedle Górce, założone w latach 80. XX wieku pomiędzy Górczewską a Powstańców Śląskich.
• Osiedle Nowe Bemowo, założone w latach 80. XX wieku na terenie dawnego lotniska Babice.

Inne osiedla na terenie Bemowa to:

• Groty, dawna wieś, dziś zabudowana głównie domami z lat 70. i 80. XX wieku.
• Stare Górce, dziś obszar intensywnych działań deweloperów, pomiędzy ul. Dywizjonu 303 a Górczewską.
• Marynin, dawna wieś, dziś część Górców.
• Chrzanów, dawna wieś, dziś wzdłuż ul. Szeligowskiej.
• Mory i Karolin, wydzielona część wsi Mory, wzdłuż ul. Połczyńskiej.
• Na Wyraju, wzdłuż ul. Sochaczewskiej.

Zabytki

Koszary fortu IV Chrzanów

Boernerowo, ul. Akantu nr 36

Według stanu na koniec 2008 roku lista Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zawierała cztery pozycje, głównie forty carskiej Twierdzy Warszawa. Są to następujące obiekty:

• Dworek Schneidrów, ul. Połczyńska 59
• fort P „Parysów” im. Bema, ul. Powązkowska
• fort III „Blizne-Groty”, ul. Lazurowa
• fort IV „Chrzanów”, ul. Kopalniana 3

Natomiast lista Stołecznego Konserwatora Zabytków wymienia szereg innych obiektów na terenie dzielnicy, a są to:

• Budynek Hotelu Fort Bema, ul. Powązkowska 59
• Dom mieszkalny, ul. Radiowa 26
• Dom mieszkalny, ul. Radiowa 27
• Kapliczka Pyciów na Górcach z 1916 roku, ul. Dywizjonu 303 nr 129
• Kolonia Nowy Chrzanów, wzdłuż ulic Okrętowej i Drzeworytników.
• Koszary Fortu Bema wraz z zespołem willi, ul. Powązkowska 59
• Miasto-ogród Jelonek: rejon północny między Człuchowską, Powstańców Śląskich, Jana Olbrachta i Znaną oraz rejon południowy między Połczyńską, Powstańców Śląskich, Sterniczą, Brygadzistów, Cokołową a Drzeworytników.
• Osiedle Boernerowo wraz z domami przy ulicach:
  • Akantu - 21, 26, 31
  • Bawełnianej - 2, 7, 8, 9, 10, 11, 16, 17, 19, 20, 23, 25, 27, 29
  • Ebro - 20
  • Grotowskiej - 1, 3, 5, 9, 15, 17, 19, 23
  • Kunickiego - 7, 9, 11, 13, 17, 29, 33, 45, 47
  • Sobczaka - 5, 7, 9, 10, 12, 13, 15, 17, 19, 21, 23, 25, 27, 34
  • Telefonicznej - 8, 10, 14, 18, 20, 22
  • Telewizyjnej - 10, 12, 18, 19, 21, 23, 26, 27, 28, 35, 46
• Zespół akademicki Wojskowej Akademii Technicznej, ul. Kaliskiego 2

Inne ciekawe obiekty to:

• Aleja Lipowa wzdłuż ulicy Mory
• Zachowana podstawa działka przeciwlotniczego ([1]) w lasku przy ul. A. Krzywoń oraz Joyce'a.
• Zachowane fragmenty Transatlantyckiej Radiostacji Nadawczej, głównie betonowe podstawy i fragmenty metalowych konstrukcji u postawy, rejon Grot i Fortu Radiowo.

Szkolnictwo

Wojskowa Akademia Techniczna

Na terenie dzielnicy Bemowo funkcjonuje 19 przedszkoli (co ciekawe ani jednego publicznego przedszkola nie ma na Boernerowie), dalej jest 8 szkół podstawowych:

• Szkoła Podstawowa nr 82 im. Jana Pawła II, ul. Górczewska 201, Górce
• Szkoła Podstawowa nr 150 im. W. Wróblewskiego, ul. Thommego 1, Boernerowo (część zespołu szkół nr 46)
• Szkoła Podstawowa nr 301 im. gen. Z. Berlinga, ul. Brygadzistów 18, Os. Jelonki
• Szkoła Podstawowa nr 306 im. ks. J. Twardowskiego, ul. Tkaczy 27, Jelonki Płd.
• Szkoła Podstawowa nr 316 im. A. Lindgren, ul. Szobera 1, Os. Górczewska
• Szkoła Podstawowa nr 321, ul. Szadkowskiego 3, Nowe Bemowo
• Szkoła Podstawowa nr 341 im. Twórców Literatury Dziecięcej, ul. Oławska 3, Nowe Bemowo
• Szkoła Podstawowa nr 357, ul. Zachodzącego Słońca 25, Nowe Bemowo

Liceów na terenie dzielnicy jest pięć, a techników dwa, z czego sześć z siedmiu wymienionych poniżej szkół znajduje się w jednym budynku przy ulicy Irzykowskiego 1a:

• IV Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych, ul. Irzykowskiego 1a, Os. Górczewska
• XII Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych, ul. Irzykowskiego 1a, Os. Górczewska
• LVII Liceum Ogólnokształcące dla dorosłych, ul. Irzykowskiego 1a, Os. Górczewska (likwidacja: 2013)
• LXXVIII Liceum Ogólnokształcące im. Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, ul. Krzywoń 3, Os. Jelonki (część zespołu szkół nr 47)
• LXXIX Liceum Ogólnokształcące, ul. Irzykowskiego 1a, Os. Górczewska (likwidacja: 2013)
• Technikum nr 12 dla Dorosłych, ul. Irzykowskiego 1a, Os. Górczewska
• Technikum nr 14 dla Dorosłych, ul. Irzykowskiego 1a, Os. Górczewska

Na Bemowie jest jedna szkoła policealna oraz cztery uczelnie wyższe:

• Szkoła Policealna nr 38 dla Dorosłych, ul. Irzykowskiego 1a, Os. Górczewska
• Wojskowa Akademia Techniczna, ul. Kaliskiego 2a, Boernerowo
• Wyższa Szkoła - Edukacja w Sporcie (prywatna), ul. Powązkowska 59, Fort Bema
• Wyższa Szkoła Stosunków Międzynarodowych i Amerykanistyki (prywatna), ul. Rozłogi 10, Os. Lazurowa
• Wyższa Szkoła Warszawska (prywatna), ul. Górczewska 212/226, Os. Górczewska

Pozostałe obiekty

Lotnisko Bemowo

Ratusz dzielnicy Bemowo

Z innych obiektów publicznych w dzielnicy Bemowo należy wymienić:

• Centrum Handlowe Bemowo, ul. Powstańców Śląskich 126 z hipermarketem Carrefour oraz multipleksem Cinema City Bemowo
• Ciepłownia Wola, ul. Połczyńska 21
• Hala Wola, ul. Człuchowska 25
• Instytut Energetyki, ul. Mory 8
• Instytut Fizyki Plazmy i Laserowej Mikrosyntezy, ul. Hery 23
• Lotnisko Babice, ul. Kaliskiego 57
• Parking Parkuj i Jedź, ul. Połczyńska przy Synów Pułku
• Polskie Centrum Akredytacji, ul. Szczotkarska 42
• Sąd Rejonowy dla Mokotowa, Żoliborza i Woli, ul. Kocjana 3
• Teatr GO, ul. Hery 23
• Tesco, ul. Górczewska 212/226 oraz ul. Połczyńska 121
• Urząd dzielnicy Bemowo, ul. Powstańców Śląskich 70
• Wojskowe Zakłady Lotnicze nr 4, ul. Księcia Bolesława 1/3

Tereny zielone

Na terenie Bemowa nie brakuje terenów zielonych. Największym spośród nich jest położony w zachodniej części dzielnicy Park Leśny Bemowo, przylegający do Grot, Fortu Babice oraz Boernerowa. Jego powierzchnia to 513,54 hektara, a ja jego terenie znajdują się ścieżki edukacyjne oraz ścieżka rowerowa. Pozostałe obszary mają charakter głownie lokalny i położone są przy większych osiedlach, sporo z nich zajmują ogródki działkowe. Wymienić trzeba zadrzewione tereny wokół Fortu Bema, teren wewnątrz Osiedla Górczewska (tzw. Park Górczewska) z amfiteatrem oraz park leśny przy Starych Jelonkach, w rejonie ulic A. Krzywoń i J. Joyce'a.

Warto także pamiętać o zieleni zachowanej w międzywojennych osiedlach, w szczególności w mieście-ogrodzie Jelonki. Niewielkie skwery występują także pomiędzy osiedlami, m.in. na pl. Kasztelańskim.

Infrastruktura

Drogi

Ulica Powstańców Śląskich

Budowa Obwodnicy Ekspresowej Warszawy przez Górce, październik 2008

Sieć dróg na Bemowie jest raczej dobrze rozwinięta, zarówno na starszych, jak i nowszych osiedlach. Głównymi drogami w relacji wschód-zachód w dzielnicy są ulica Połczyńska oraz ulica Górczewska, a mniej ważną ulica Radiowa. Natomiast w relacji północ-południe znaczącą rolę odgrywa ulica Powstańców Śląskich, drugorzędną ciąg Lazurowa-Kaliskiego. Oprócz tego w poszczególnych osiedlach pomniejsze ulice odgrywają ważne role komunikacyjne, i tak na Osiedlu Górczewska i Osiedlu Lazurowa jest to ulica Człuchowska, na Osiedlu Przyjaźń ulica Konarskiego, na Nowym Bemowie ulice Wrocławska oraz Piastów Śląskich, na Grotach ulica Kocjana i Hubala-Dobrzańskiego. Na wszystkich wymienionych osiedlach, nie licząc rozbudowującego się osiedla Górce (część zachodnia) istnieje dobra sieć dróg osiedlowych.

W przyszłości Bemowo przetnie kilka nowych tras o charakterze przyspieszonym połączonych z istniejącą siecią drogową wielopoziomowymi węzłami. W budowie znajduje się przedłużenie Trasy Armii Krajowej, część Ekspresowej Obwodnicy Warszawy (S8). W rejonie ogródków działkowych na Maryninie krzyżować się ona będzie z trasą N-S łączącą Południową Obwodnicę Warszawy (A2) z wylotówką na Gdańsk i będzie nosić oznaczenie S7. W planach jest także budowa przedłużenia ulicy Lazurowej (jako al. 4 Czerwca 1989 r.) w kierunku Włochy i węzła z trasą Salomea-Wolica (S7)

Koleje

Choć przez dzielnicę Bemowo oplata gęsta sieć linii kolejowych, to ich zastosowanie dla komunikacji mieszkańców jest żadne. Są to głównie linie towarowe (np. do Huty ArcelorMittal przez Stare Górce i Groty), a jedyna istniejąca tu stacja: Jelonki Towarowe nie funkcjonuje.

Komunikacja miejska

Autobus linii 171 na przystanku "Wrocławska"

W okresie międzywojennym jedyną linią komunikacyjną z Warszawy na Bemowo, a dokładniej na osiedle Boernerowo, była podmiejska tramwajowa linia B, uruchomiona 22 października 1933 roku. Od 1935 roku komunikację w nocy umożliwiał także jeden kurs linii 20, który w 1937 roku przekształcono w linię 90. Po wojnie linię tę uruchomiono ponownie 15 sierpnia 1946 roku. Tramwaje zawitały więc na Bemowo wcześniej niż autobusy.

Pod koniec roku przyłączenia całego Bemowa do Warszawy, czyli 1951 roku, w rejon Bemowa kursowała linia tramwajowa 20 (Boernerowo – Staszica) oraz dwie linie autobusowe: 105 (Połczyńska/Szeligowska – Młynarska) oraz 106 (Jelonki-Młynarska). Pierwszy autobus oznaczony jeszcze jako W (potem 106) wyruszył w 1946 roku. Nocą transport zapewniała jedynie linia 20-kreślone. Rozwój sieci autobusowej następował wraz z rozbudową osiedli – nowe linie uruchomiono na Osiedlu Przyjaźń, a w latach 70. i 80. XX wieku po wybudowaniu nowych osiedli w rejonie Nowego Bemowa, Górców, ulicy Górczewskiej i Lazurowej. Nowe trasy tramwajowe pojawiły się jednak dopiero w latach 90. XX wieku – w 1992 otwarto linię na Osiedle Górczewska, w 1997 na Nowe Bemowo, a w 2006 roku wzdłuż Powstańców Śląskich do Broniewskiego. Nowe linie autobusowe połączyły także nowe osiedla w rejonie Fortu Bema i Fortu Radiowo.

Nowe możliwości komunikacyjne dla Bemowa przyniesie budowa zachodniego odcinka II linii metra – ten fragment trasy wraz ze stacjami Powstańców Śląskich, Lazurowa, Chrzanów i Połczyńska oraz stacją techniczno-postojową „Mory” ma być gotowy po 2022 roku.

Ścieżki rowerowe

Plan ścieżek rowerowych w dzielnicy

Zobacz więcej w artykule: Ścieżki rowerowe#Bemowo.

Sieć ścieżek rowerowych na Bemowie rozwinęła się na najnowszych osiedlach mieszkalnych, czyli na Nowym Bemowie i w okolicach Fortu Bema oraz na przebudowanym odcinku ulicy Górczewskiej. Trasa dla rowerów biegnie także wzdłuż ulicy Radiowej w kierunku Parku leśnego Bemowo. Według stanu z końca 2008 roku długość ścieżek rowerowych w dzielnicy wyniosła 12 kilometrów. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (więcej) przewiduje jednak wytyczenie ścieżek rowerowych wzdłuż wszystkich większych ulic oraz pośród wszystkich osiedli w dzielnicy. Ścieżka nie jest jedynie planowana wzdłuż drogi S-8 (Ekspresowa Obwodnica Warszawy) będącej przedłużeniem Trasy Armii Krajowej.

Galeria

Fort Blizne

Pomnik Ignacego Boernera na Boernerowie, przy Kaliskiego

Plac Kasztelański

Krzyż przydrożny przy Sterniczej

Amfiteatr na Os. Górczewska

Autobus linii 523 na Radiowej zdąża na pętlę Stare Bemowo

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa urzędu dzielnicy Bemowo
• Bemowo na Wikipedii